تعیین جنسیت

تعیین جنسیت در جانوران

دکتر رضا مقدسی

دبیر زیست‌شناسی

[e-mail]

اشاره

بررسی رشد و نمو و تکوین جنین یکی از جالب‌ترین و تأثیرگذارترین بخش‌های زیست‌شناسی است. این مقاله به بررسی چگونگی تکوین اندام‌های جنسی نر و ماده در جنین می‌پردازد و مکمل فصل هفتم کتاب درسی زیست‌شناسی پایهٔ یازدهم است. 

چکیده

  هیچ یک از دستگاه­های درون­ریز مهره­داران به پیچیدگی دستگاه تولیدمثل نیست؛ چون رشد گنادها پدیده‌ای رویان­شناختی و منحصر به فرد است. با وجود این که دستگاه تولیدمثلی از جنبهٔ عملکردی کاملاً مستقل از دستگاه ادراری است؛ ولی از نظر تشریحی و جنین­شناختی بسیار به آن نزدیک است. این دو دستگاه از یک صفحهٔ مزودرمی مشترک (مزوردم حد واسط) در طول دیوارهٔ خلفی حفرهٔ شکمی به وجود می­آیند. در ابتدا مجاری خروجی هر دو به یک حفرهٔ مشترک، یعنی کلواک وارد می­شوند. سپس، تداخل بیشتر این دو دستگاه، به ویژه در جنس مذکر مشهود می­شود. مجرای دفعی ابتدایی، نخست به صورت یک مجرای ادراری عمل می­کند؛ ولی بعداً به مجرای اصلی تناسلی تبدیل می­شود.

      با وجود اینکه جنس ژنتیکی هر فرد را ترکیب کروموزمی تخم لقاح یافته تعیین می­کند، مسیری که از طریق آن غدد جنسی برای تشکیل تخمدان‌ها یا بیضه­ها متمایز می­شوند، به هورمون­هایی بستگی دارد که از این غدد ترشح می­شوند. سپس، جنس گنادی نوع فنوتیپ شخص یا جنس فنوتیپی را تعیین می­کند. حتی رشد و نمو مغز در مسیر مذکر یا مؤنث به اثر هورمون­های غدد جنسی در مراحل اولیهٔ رشد و نمو بستگی دارد. مغز، به نوبه خود، از طریق تنظیم ترشح گنادوتروپین­های هیپوفیزی رشد بیشتر غدد جنسی برای تولید گامت­ها را تنظیم می­کند. به علاوه رفتارهای فرد در دورهٔ بلوغ به اثرهای هورمون­های جنسی بر مغز بستگی دارد.