جزوه آموزشی زیست شناسی پیش دانشگاهی

ویروس ها:

واژه ی ویروس به معنی سم  است . این نام گذاری  جنبه ی تاریخی دارد. در دهه ی چهارم قرن بیستم « وندل استنلی» با مطالعه ی بیماری موزاییک تنباکو( TMV  ) به این نتیجه رسید که عامل  این  بیماری کوچک تر از باکتری ها است  و موجود زنده  نمی باشد؛ بنابراین آن را ویروس نامید .

نکته :  بیماری موزاییک تنباکو مخصوص گیاهان  بوده  که طی آن برگ ها پژمرده و لکه های سبز و  قهوه ای  بر روی برگ ایجاد  می شود. عامل این بیماری ویروسی به نام موزاییک تنباکو است .

برگ گیاه تنباکو بیمار           عصاره           صاف (متبلور)         ایجاد بیماری در گیاه سالم .

نکته : TMV مخفف کلمه ی Tabbaco mosaic virus  می باشد .

بیماری هایی که توسط ویروس ها  ایجاد می شودعبارتند از : اوریون ، آبله ،  آبله  مرغان ، ایدز ، هپاتیت ، فلج اطفال ،  سرماخوردگی ،  آنفلوانزا ، MS  ،  سرخجه ، یک سوم سرطان ها  .

مهم ترین ویژگی  ویروس ها عبارتنداز:

1 – ساختارسلولی ندارند (فاقد غشاء ؛ سیتوپلاسم ؛ هسته ).  بنابراین ساختاری  ساده تر  از  باکتری ها  دارند.

2 - انگل اجباری  درون  سلولی  می باشند؛ یعنی ویروس ها در خارج از سلول های میزبان هیچ گونه  ویژگی حیاتی ندارند ، و فقط درون  سلول های  میزبان می توانند  تکثیر پیدا کنند.

3 –  میزبان اختصاصی دارند؛ یعنی  هر ویروس درون نوعی خاص از سلول های بدن یک موجود زنده تولید مثل می کنند.

4- اندازه ویروس ها  نسبت  به کوچک ترین  جانداران  یعنی  باکتری ها  به مراتب کوچک تر است. برای اندازه گیری و مشاهده­ی آنها از میکروسکوپ های الکترونی و واحدی به نام nm) )استفاده  می شود .

نکته : برای مشاهده و مطالعه ی ویروس ها  از وسایلی  مانند  میکروسکوپ الکترونی ، صافی های  بسیارریز و اولترا سانتریفوژ استفاده می شود.

ویروس موجود زنده نیست :

                با توجه به این که ویروس ها قادر نیستند به طور مستقل تولید مثل کنند، در نتیجه  موجود زنده محسوب نمی شوند. دانشمندان  اعتقاد دارند ویروس ها  قطعاتی از ژنوم  موجودات  زنده هستند که بدون آن ها نمی توانند وجود داشته باشند. بنابراین در هیچ یک ازشش سلسله موجودات زنده قرار نمی گیرند. بنابراین،  این  نظریه که  ویروس ها مرز بین  موجودات زنده و غیره هستند به شدت رد می شوند. ویروس ها به جز توانایی تکثیر؛ هیچ یک از ویژگی های موجودات زنده  را ندارند

ساختمان ویروس ها : هر ذره ی ویروسی که اصطلاحا (ویریون)  نامیده  می شود،  از دو بخش تشکیل شده است :

1 –  ماده و راثتی : که DNA یا RNA ‌‌‌  می باشد. از ویروس  هایDNA   دار می توان ویروس ابله مرغان ؛  هپا تیت ؛  هرپس سیمپلکس  و ابله ( واکسینا )  و  از  ویروس های  RNAدار  می توان TMV ،  HIV   ؛  هاری ؛ آنفلوانزا و فلج اطفال را نام برد .

• ماده  وراثتی  ویروس  خواص  آن    ( انتخاب  میزبان  و  شدت بیماری) را  تعیین  می کند.

2 – پوشش  ویروس  :  همه ی  ویروس ها پوششی از جنس  پروتئین به نام (کپسید) دارند. کپسید از واحدهای کوچک تر                                                                

 و تکراری به نام کپسومر تشکیل شده است. در برخی  ویروسها    که به اصطلاح ویروس های پوشش دار نامیده می شوند،  علاوه   برکپسید ؛ پوششی  از جنس غشای  سلول  میزبان نیز در اطراف   کپسید وجود دارد. مثل: (HIV ؛ INFLU  ؛ هرپس)  

• پوشش ویروس باعث حفاظت ماده وراثتی؛ اتصال ویروس به سلول میزبان و ورود به داخل سلول می شود.

 انواع ویروس ها بر اساس نوع میزبان:

1 – باکتریوفاژ: با آلوده کردن باکتری ها باعث  از  بین  رفتن

 آن ها می شود.  هر باکتریوفاژ  دارای  ناحیه ای به نام سر                                

که محتوای ماده ی وراثتی است . ناحیه ای  به  نام  گردن و دم ؛ ناحیه ای به نام صفحه ی انتهایی و زوائد چسبیده می باشد .

2 – ویروس های گیاهی مانند : TMV  که اغلب RNA  دار هستند .

3 – ویروس های جانوری : DNA دار یا RNA   دار هستند .             

تقسیم بندی ویروس ها از نظر شکل :

1 – ویروس های  مار پیچی : این ویروس ها ساختار میله ای دارند. آرایش کپسومرهایِ کپسید ِآنها به شکل مارپیچی است. مانند ویروس TMV و دم باکتریوفاژ.

1- چند وجهی :دارای وجوه متعدد می باشد. بیشتر ویروس ها دارای  20 وجه هستند. هریک از وجوه آنها یک مثلث متوازی الاضلاع است. این ویروس ها کروی شکل به نظر می آیند . مانند آدنو ویروس ها و  ویروس تنفسی.

چرخه تولید ویروس ها :

 شامل چند مرحله است:

1-اتصال ویروس به سلول میزبان: اتصال ویروس ها معمولاً با گیرندهای خاص غشایی انجام می شود.

2-ورود ویروس: ویروس های باکتریایی از طریق ایجاد سوراخ در دیواره ، ویروس های گیاهی از طریق منافذ دیواره سلولی و ویروسهای جانوری از طریق فرآیند آندوسیتوز وارد سلول می شود.

3- تکثیر ویروس: بعد ازورود ویروس یا ماده ی وراثتی آن به سلول میزبان، با استفاده از امکانات سلول میزبان ویروس تکثیر پیدا کرده است (ساخت کپسید و ماده ی وراثتی) و با افزایش تعداد ویرو س ها سلول میزبان از بین رفته  و ویروس ها خارج می شوند.

نکته: آلوده کردن عبارت است از ورود ویروس ها یا ماده ی وراثتی آن به درون سلول میزبان .

ویروس ها بعد از ورود به سلول دو سرنوشت دارند :

 1- چرخه لیزوژنیک: برخی از ویروس ها بعد از ورود به سلول میزبان ماده ی وراثتی خود را درون ماده ی وراثتی سلول میزبان جای داده و به صورت غیر فعال (پروویروس) باقی می ماند. پروویروس همراه سلول میزبان تکثیر پیدا کرده و به آن آسیبی نمی زند. ولی در شرایط خاص ایجاد بیماری می نماید. مثلاً با افزایش دمای بدن  انسان ، ویروس تبخال فعال می شود و ایجاد زخم های پوستی در اطراف دهان می نماید . این چرخه را لیزوژنیک می نامند.

2-چرخه لیتیک : برخی ویروس ها بعد از ورود به سلول میزبان تکثیر پیدا کرده و باعث تخریب سلول میزبان می شود .

نکته: ویروس های گروه اول را معتدل و گروه دوم را بیماری زا می نامند.

ویروس  HIV(ویروس نقص یا کاهنده ایمنی انسان): ازمهم ترین ویروس هاست که ایجاد بیماری ایدز می کند (ایدز یا نشانگان نقص ایمنی اکتسابی ).  ویروس HIV جزو گروه ویروس های پوشش دار ِ RNAدار می باشد. همچنین این ویروس به خانواده ای از ویروس ها به نام (رتروویروس ها) تعلق دارد.

با وجود اینکه ماده وراثتی این ویروس ها  RNAمی باشد بنابراین برای گرفتن ماده وراثتی درون ژنوم سلول میزبان  RNAویروس توسط آنزیم ترانس کریپتاز معکوس به DNA تبدیل می شود.  DNAحاصل درون  ژنوم  قرار می گیرد و الگوی تولید RNA ویروسی می شود.

                                                                        رونویسی                                    ترانس کریپتازمعکوس

RNA                                                                  ویروسی                             DNA                                        RNA   ویروسی       

نکته: ویروس HIV در تمام مایعات بدنِ فردِ آلوده مانند خون، مایع منی، مایع واژن به فراوانی وجود دارد.

• گفته می شود این ویروس اولین بار در آفریقا و از میمون ها به انسان منتقل شده می شود .

ویروس  HIV از سه راه به انسان منتقل می شود: 1 - خون و فرآوردهای خونی  2 - تماس جنسی  3- مادر به جنین

 ویروس  HIVبه گروهی از  مدافعین بدن به نام سلول های خاص نوع T به نام ⁺ CD4حمله می کنند و آنها را از بین می برند. وقتی تعداد لنفوسیت های ⁺ CD4 به پایین تر از 200 عدد در هر سی سی خون کاهش پیدا کرد، نشانه­های بیماری ایدز ظاهر می شود. از  زمانی ورود ویروس به بدن فرد تا ظهور علائم چندین سال (نزدیک به ده سال) طول می کشد . در این زمان فرد اصطلاحاً  HIVمثبت است، یعنی در بدن فرد ویروس وجود دارد ، ولی علائم بیماری هنوز ظاهر نشده است. این  دوره را دوره نهفتگی می نامند. با ظهور علائم بیماری گفته می شود فرد مبتلا به ایدز است و مرگ فرد به زودی فرا می رسد.

نکته: در حقیقت ویروس ایدز فرد را نمی کشد ، بلکه سیستم ایمنی را به قدری ضعیف می کند که میکروب های دیگر که در افراد سالم بیماری ایجاد نمی کند،  باعث مرگ فرد می شود .

علایم ایدز: تب و تعریق شبانه ،کاهش وزن بدن ،ایجاد زخم های پوستی که بهبودی حاصل نمی کند ( سارکوما کاپوسی)  تراخم( زخم های چشمی) ، سل.

نکته: بیماری ایدز واکسن و درمان قطعی ندارد، بنابراین بهترین روش مقابله با آن ، پیشگیری است.

نکته: امروزه ساختارهایی مانند ویروئیدها (شبه ویروس ها) و پریون ها شناسایی شده اند ، که باعث ایجاد بیماری های مختلفی می شوند.

• ویروئیدها فقط از ماده وراثتی تشکیل شده اند (RNA) و معمولاًدر گیاهان ایجاد بیماری می کنند.

•  پریون ها پروتئین های غیر طبیعی می باشند که در تماس با پروتئین های سالم، فعالیت آنان را مختل و باعث بیماری می شوند، مانند بیماری جنون گاوی .

 

باکتری ها (BACTERIA)

• قدیمی ترین ، فراوان ترین و ساده ترین اشکال حیات بر روی زمین می باشند.

·         قدیمی ترین فسیل کشف شده مربوط به  نوعی باکتری ( ائوباکتریوم ایزولاتوم  (به  سه و نیم میلیارد سال قبل می باشد.

·         دانشمندان باکتری ها را در قلمرویی به نام پروکاریوت ها ، جای می دهند و اعتقاد دارند که پروکایوت ها به دو سلسله آرکی باکتری ها (باکتری های قدیمی) و یو باکتری ها (باکتری های جدید) تقسیم می شوند.

·         باکتری ها تأثیر مهمی بر زندگی ما دارند: مانند تولید برخی مواد غذایی (سرکه ، پنیر ، ماست) و شیمیایی(استون ، الکل)، تولید داروها، استخراج معادن، پاک سازی آلودگی های نفتی، بر قراری چرخه مواد در طبیعت، تثبیت نیترژن، تولید اکسیژن، تصفیه فاضلاب ها و تولید کمپوست.

·         در حدود 90درصد باکتری مفید اند.

بیماری های که توسط باکتری ها ایجاد می شوند : وبا، جزام ،کزاز، سیاه سرفه ،دیفتری،سل پوسیدگی دندان ،سوزاک وسیفلیس.

مشخصات کلی باکتری ها :

1-     پروکاریوت اند (پرو: پیش، کاریو: هسته) یعنی هسته واقعی ندارند و  شبه هسته یا نوکلئوئید دارند. به عبارتی دیگر در این موجودات مواد وراثتی توسط غشای هسته احاطه نشده است.

2-     اندازه باکتری ها نسبت به ویروس ها بزرگ تر اما نسبت به یوکاریوتها کوچک تر و در حد  میکرون می باشد.3

3-      تک سلولی اند. برخی از باکتری ها تشکیل کلنی می دهند که به شکل رشته ای (استرپتو) یا خوشه ای (استافیلو) می باشند.درکلنی های باکتری ها اتصالات مستقیم سلولی بین سلولها وجود ندارد.

4-      ماده وراثتی DNA حلقوی دو رشته ای می باشد. اکثر باکتری ها به جز DNA اصلی، دارای DNA کمکی (پلازمید) می باشند.

5-     روش تولید مثل باکتری ها به طریق غیر جنسی و با تقسیم دو تایی می باشد. برخی از باکتری ها دارای تاژک (فلاژلوم) و پیلی (مژک) می باشند.

• تاژک باکتریایی از نظر ساختار با تاژک یوکاریوتها تفاوت دارد. این تاژک فاقد غشا است و از پروتئینی به نام فلاژلین تشکیل شده است. فلاژلین به صورت دو رشته ی منفرد و به هم تابیده در تاژک دیده می شود. در حالی که تاژک یوکاریوت ها دارای الگوی ساختمانی 2+9 میکروتوبول تشکیل شده است. پروتئین سازنده آن توبولین می باشد.

• منشا تاژک  یوکاریوتها سانتریول است.

پیلی: جمع پیلوس می باشد. پیلوسها زوائد سیتوپلاسمی کوتاه می باشند که به تعداد فراوان در باکتری ها دیده می شود. این زوائد در اتصال باکتری ها به یکدیگر و سطوح محیط نقش دارد.

نکته: نحوه حرکت تاژک باکتری ها به صورت دورانی در حالی که حرکت تاژک یوکاریوت ها به صورت شلاق مانند می باشد.

• باکتری ها نسبت به سلول های یوکاریوت دارای گوناگونی متابولیسمی بیشتری می باشند. مثلا انواع هوازی و بی هوازی در باکتری ها فراوان یافت می شود.

مهم ترین تفاوتهای باکتری با موجودات یوکاریوت عبارتنداز:

1-     همه باکتری ها تک یاخته ای اند.

2-     اندازه باکتری ها 10 برابر نسبت به سلول های یوکاریوتی، کوچک تر است.

3-     باکتری ها فاقد هسته و ساختارهای کروموزومی می باشند.

4-     تقسیم دو تایی باکتری ها با میتوز تفاوت های اساسی دارد و تولید مثل جنسی حقیقی در باکتریها دیده نمی شود.

5-     باکتری ها فاقد دستگاه غشایی درونی می باشند و هیچ گونه اندامک غشادار در سیتوپلاسم باکتری ها وجود ندارد.تنها اندامکی که در سیتوپلاسم باکتری ها مشاهده می شود ریبوزوم می باشد.

6-     تاژک باکتری ها از نظر ساختار و مواد سازنده با تاژک یوکاریوت ها متفاوت است.

نکته: بیشتر فعالیت های متابولیکی باکتری ها توسط آنزیم های سطح داخلی غشای سلولی انجام می شود.

7- باکتری ها تنوع متابولیکی بسیار زیادی نسبت به یوکاریوت ها دارند. در یوکاریوت ها فتوسنتز تنها با یک روش انجام می شود که با آزاد سازی اکسیژن همراه است. ولی در باکتری ها الگو های متفاوتی از تولیدکنندگی وجود دارد که با آزاد سازی اکسیژن، سولفور و یا سولفات همراه است. برخی از باکتری ها شیمیوسنتز کننده می باشند که از طریق تجزیه مواد غیرآلی انرژی مورد نیاز خود را به دست می آورند. عده ای از باکتری ها نیز توانایی تثبیت نیتروژن جو را دارند.

اشکال باکتریها:  

1)      کوکوس (کوکسی): مانند استرپتوکوکوس موتانس (پوسیدگی دندان)؛

2)      باسیلویس (باسیل): اشیریشیا کلی؛

3)      اسپریلوم (اسپریل): سالمونلا تیفی (تیفوس).

ساختار باکتری: سلول های باکتری دارای غشای سلولی ، سیتوپلاسم، شبه هسته ، دیواره ی سلولی  و برخی دارای کپسول و تاژک می باشند. دیواره ی باکتری ها شامل شبکه ای از مولکول های پلی ساکارید است که با اتصالات پلی پپتیدی به یکدیگر متصل شده اند که اصطلاحاً (  پپتیدوگلیکان ) نامیده می شوند. در باکتری های گرم مثبت (گرم اقتباس از اسم کریستین گرم) دیواره ی سلولی نسبت به باکتری های گرم منفی ضخیم تر است. از طرف دیگر در باکتری های گرم منفی در بیرون از دیواره سلولی  لایه ای به نام لیپوپلی ساکارید وجود دارد این لایه باشد ایجاد مقاومت نسبت به بسیاری از آنتی بیوتیک ها می شود. در بر خی از باکتری ها علاوه بر دیواره سلولی لایه ای  ضخیم به نام کپسول (پوشینه) یاخته را احاطه کرده است.

 شناسایی باکتری های گرم مثبت و منفی:

برای این منظور از روشی به نام رنگ آمیزی گِرّم استفاده می شود.

	ویوله دوژانسین

 نکته: در باکتری ها ی گرم مثبت به دلیل وجود لایه ضخیم پپیتیدوگلیکانی دیواره ی سلولی رنگ  بنفش را بیشتر جذب می کند و نسبت به رنگ بری الکل مقاوم اند، بنابراین به رنگ بنفش در می آیند .

 نکته: برخلاف باکتری ها، ویروسها  نسبت به آنتی بیوتیک ها مقاوم اند. چون اولا ساختارسلولی و متابولیسم ندارند. ثانیا درون سلول های میزبان فعالیت می کنند.

رده بندی باکتری ها :

در گذشته دانشمندان باکتری ها را در سلسله ای  به نام مونرا ((monera  قرار می دادند (نظام پنج سلسه ای). امروزه سیستماتیسین ها موجودات زنده را در شش سلسله قرار می دهند و باکتریها(پروکاریوت ها) به دوگروه  آرکئا(آرکی باکتری ها) و یوکاریا (یوباکتری ها) تقسیم می کنند.

·         آرکی باکتری ها نخستین تولیدکنندگان زمین می باشند و به یوکاریوت ها شبیه تر می باشند. این باکتری ها در محیط های افراطی زندگی می کنند.

·         یو باکتری ها شامل انواعی از باکتریها می با شندکه به طور مستقیم در زندگی انسان تاثیر می گذارند. مثل انواع بیماری زا، تولید کنندهای غذا، تجزیه کنندگان و تثبیت کنندگان نیتروژن.

مقایسه یو باکتری و آرکی باکتری:

	دیواره سلولی	ساختار ژنی	دستگاه ترجمه ژن ها
یو باکتری ها	دارای پپتیدو گلیکان	فاقد اینترفرون	متفاوت با یوکاریوت
آرکی باکتری ها	ندارد	دارای اینترفرون	شبیه یوکاریوت ها

 

انواع آرکی باکتری ها:.

1- متانوژن: در مرداب ها زندگی می کنند وبا تجزیه مواد آلی ، متان(گاز مرداب) تولید می کنند. 

2- ترموفیل ها : در آب های داغ (60 تا 80 درجه سانتیگراد) مثل دهانه آتش فشان ها زندگی می کنند و انرژی مورد نیاز خود را از مواد گوگرد دار بدست می آورند.

3- هالوفیل ها (نمک دوست): در آب های شور با 15 تا 20 درصد نمک زندگی می کنند. این باکتری ها با استفاده از سدیم و به کمک پمپ های سدیمی غشا ATP تولید می کنند.

نکته: با توجه به شباهت های پروتئین های ریبوزومی یوکاریوت ها و برخی یوباکتری ها با آرکی باکتری ها به نظر می رسد که این دو گروه از آرکی باکتری ها مشتق شده اند.

تقسیم بندی باکتری ها براساس شیوه کسب انرژی :

1- فتواتوتروف(فتوسنتز کننده): براساس رنگیزه های فتوسنتزی به چهار گروه تقسیم می شوند:

·         باکتریهای غیر گوگردی ارغوانی: از ترکیب های آلی( اسید و قند) به عنوان منبع الکترون فتوسنتزی استفاده می کنند.

·         باکتری های گوگرد (سبز و ارغوانی ): بی هوازی اند، از ترکیبات گوگردی مانند H2S به عنوان منبع الکترون فتوسنتزی استفاده می کنند.

·         سیانو باکتری ها: این باکتری ها را، ابتدا  جلبک های سبز آِبی می نامیدند. تشکیل کلنی می دهند. مثل آنابنا و اسیلاتوریا. این باکتری ها اولین تولیدکنندگان اکسیژن جو می باشند و توانایی تثبیت نیتروژن هوا را دارند.

2- شیمیواتوتروف (شیمو سنتز کننده):گروهی از باکتری ها که از مولکول های غیر آلی مانند آمونیاک ، متان و سولفیدهیدروژن به عنوان منبع الکترون استفاده می کنند و از انرژی حاصل برای تولید ترکیبات مورد نیاز خود بهره می گیرند. مانند باکتریهای شوره گذار(نیترات ساز) (مانند نیتروباکترو نیتروزوموناس) که آمونیاک را به نیتروژن تبدیل می کنند.       

3- هتروتروف ها(مصرف کننده):گروهی از باکتری های هوازی که به همراه قارچ ها تجزیه کنندگان اصلی طبیعت می باشند. مانند ریزوبیوم که با ریشه ی گیاهان خانواده نخود رابطه ی همزیستی دارد و تثبیت کننده ی نیتروژن می باشد.

·         استرپتومایسز  که تولید کننده آنتی بیوتیک است

·         استافیلوکوکوس که عامل تهوع و اسهال و استفراع می باشد.

بیماری زایی باکتری ها:

 باکتری ها به دو طریق باعث ایجاد بیماری می شوند.

1-     تخریب سلول های پیکرجانداران توسط باکتری های هتروتروف. مثل:

·  مایکو باکتریوم توبرکلوزیس !  سل (تست توبرکولین). 

·  پروپیونداکنس ! جوش غرور جوانی.

·  دیپلوکوکوس نومونیا !   ذات  الریه یا سینه پهلو.

2-     گروهی از باکتری ها با ترشح سم باعث بیماری می شوند: مثل :

·    کلستریدیوم بوتولینوم !مسمومیت غذایی ،

·     کلستریریوم تتانی !کزاز ،

·     استافیکوکوس اورئوس ! مسمومیت.

سلسله آغازیان(protista):

·         متنوع ترین و قدیمی ترین جانداران یوکاریوت که از نظر فیلوژنتیکی سلسله ی بسیارشگفت انگیزی می باشد.

·         سلسله ی آغازیان شامل موجوداتی است که اکثراً تک یاخته ای اند ودرسایر سلسله های یوکاریوتی قرار نمی گیرند.

 مهم ترین مشخصات آغازیان عبارت­اند از:

1)      اغلب تک سلولی وگاهی پرسلولی می باشند.مثلا کلپها گروهی از جلبکها می باشندکه طول آنها به100 متر می رسد.

2)      یوکاریوت اند.

3)      تولید مثل جنسی و غیر جنسی دارند.

4)      وسیله حرکت به صورت تاژک ، مژک و پای کاذب می باشد.

5)      از نظر تغذیه به انواع (اتوتروف و هتروتروف) تقسیم می شوند.

6)      در انواع پرسلولی تمایز سلولی و بافت های مشخص دیده نمی شود.

پیدایش یوکاریوت ها:

دانشمندان پیدایش یوکاریوت ها را بر اساس نظریه ی درون  هم زیستی به شرح زیر توضیح می دهد:

اولین پروکاریوت ها 5/3 میلیون سال پیش به وجود آمده اند. در طول 2 میلییارد سال برخی از انواع پروکاریوت ها با بلعیدن انواعی از پروکاریوت های کوچک تر درون خود ساختاری مثل میتوکندری و کلروپلاست را به وجود آورند. یوکاریوت های فتوسنتز کننده بعد ها منشا گیاهان و یوکاریوت های هوازی منشا جانوران امروزی قرارگرفتند.

·         بنابراین براساس این نظریه میتوکندری و کلروپلاست منشا باکتری هایی دارند.

دلایل اثبات این مدعا عبارتند از:

1)      شباهت اندازه میتوکندری  و کلروپلاست به باکتری ها

2)      DNA کلروپلاست و میتوکندری همانند باکتری ها حلقوی  و دو رشته ای می باشند.

3)      ریبوزوم های کلروپلاست و میتوکندری همانند باکتری ها از نوع70s می باشد.

4)      غشای درونی میتوکندری ها و کلروپلاست ها همانند غشای درونی باکتری ها محل انجام بسیاری از واکنشهای شیمیایی می باشند.

5)      زادآوری کلروپلاست و میتوکندری همانند باکتری ها به روش تقسیم دوتایی می باشد.

دو ویژگی اصلی یوکاریوت ها عبارت اند از:

1-     برای اولین بار تولید مثل جنسی در عالم  جانداران مشاهده می شود که با تقسیم میتوز و میوز همراه است.

2-      برای اولین بار جانداران پرسلولی در عالم حیات به وجود می آیند.

مهم ترین تفاوت آغازیان با یوکاریوت ها :

1-     در آغازیانِ پرسلولی،  بافت های تمایزیافته مشاهده    نمی شود.

2-     جنین یا رویان تشکیل نمی دهند.

3-     ساختار تولید مثلِ پرسلولی به وجود نمی آورند.

روش های تولید مثل در آغازیان:

1- روش های غیر جنسی: آغازیان در شرایط مساعد به روش غیر جنسی و به سرعت تقسیم پیدا  می کنند مانند جوانه زدن ، میتوز،  قطعه قطعه می شدن.

2-جنسی: برخی از اغازیان در شرایط نا مساعد به روش جنسی تولید مثل می کنند. در این روش گاهی دو فرد که  تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند و به عنوان نر و ماده قلمداد می شوند، افراد جدید را به وجود می آورند.

رده بندی آغازیان:

به طور کلی آغازیان را به دو گروه تقسیم می شوند:

 1- پروتوزوآ( آغازیان جانورمانند ): از نظر تغذیه هتروتروف (دگر خوراک ساز)، شامل مژکداران، تاژکداران، آمییب ها، هاگداران.

2- پروتوفیت ها : گروهی از آغازیان که کلروفیل دارند و مانند گیاهان تولید کننده می باشند شامل دیاتوم ها ، جلبک ها

1-     مژک داران : تک سلولی، هتروتروف، دارای مژک، دارای دیواره ی سخت و انعطاف پذیر، دارای دونوع واکوئل(واکوئل گوارشی وضربان دار) و دارای دو نوع هسته ی بزرگ وکوچک می باشند.

·         پیچیده ترین وغیر معمول ترین آغازیان می باشند.

·          دارای دهان سلولی هستند.

مقایسه ی مژک و تاژک یوکاریوتی:

1-الگوی ساختمانی هردو یکسان است.

2-مژک ها نسبت به تاژک ها فراوان وکوتاه ترند.

3-نحوه ی حرک آنها با یکدیگر فرق دارد. حرک تاژک شلاق مانند ولی حرکت مژک پارویی می باشد.

2-     کپک ها : هتروتروف، برخی قابلیت حرکت دارند. قبلاً جزء قارچ ها رده بندی می شدند.

تفاوت کپک ها با قارچ ها :

1-در دیواره سلولی کپک ها کیتین وجود ندارد.

2-میتوز کپک ها برخلاف قارچ ها هسته ای نمی باشد.

رده بندی کپک ها :

1- کپک های مخاطی سلولی: هریک از سلول ها شبیه آمیب است که در شرایط مساعد به صورت منفرد زندگی می کند. درصورت نامساعد شدن شرایط محیط ، دور یکدیگر جمع شده و با تشکیل پایه ساقه و هاگدان تشکیل هاگ می دهند. هاگ ها درشرایط مساعد سلول جدیدی به وجود می آورند                                                                               

2- کپک های مخاطی پلاسمودیومی : شبیه توده ای از سیتو پلاسم است که تعداد زیادی هسته دارد. هسته ها توسط دیواره از یکدیگر جدا نشده اند. توده سیتو پلاسمی در شرایط سخت با تقسیم و تکثیر ایجاد ساقه و کپسول می کند. درون کپسول هاگهای n  کروموزومی ایجاد می شود. هاگ ها درشرایط مساعد رشد کرده با یکدیگر ترکیب می شوند. هسته سلول تخم حاصل با تقسیمات میتوز توده پلاسمودیومی جدید به وجود می آ ورد.

3-     هاگداران : هتروتروف، غیر متحرک، تولیدکننده هاگ ، همه انگل اند، چند میزبانه، چرخه تولید مثلی پیچیده دارند.  مانند عامل مالاریا.

پلنکتون:  موجوداتی که درآب دریا شناور می باشند.

• آغازیان موجوداتی پلنکتون هستند که توسط آب جابجا می شوند.

• پلنکتونها به دوگروه تقسیم می شوند: فیتوپلنکتون ( گیاه مانند ) و زئوپلنکتون (جانورمانند).

• موجوداتی که درکف دریا زندگی می کنند اصطلاحاً کف زی نامیده میشوند .

سوال : کدام ویژگی، مژکداران را نسبت به سایر آغازیان جانور مانند پیشرفته تر نشان می دهد ؟

الف ) داشتن بیشتر از یک هسته          ب) گوناگونی بیشتر درشکل سلول       ج)داشتن وسیله حرکتی مشخص درسطح  

   د) بزرگی سلول      ه) تمایز یافتگی بیشتر دراندامک های سیتوپلاسمی

جواب ه) سیتوپلاسم پارامسی دارای یک هسته ی بزرگ ویک هسته کوچک، دو واکوئول ضربان دار یا انقباضی، واکوئول های گوارشی ودهان سلولی می باشد .

سوال: شکل زیر مراحل تشکیل هاگ باکتری را نشان می دهد .الف، ب و ج به ترتیب چه نام دارد؟

الف) بخشی از سیتو پلاسم و هسته، هاگ درونی ،کروموزوم   

 ب)هاگ درونی، هاگ درونی و ماده ی ژنتیک، کروموزوم   

 ج)بخشی از سیتوپلاسم وماده ی ژنتیک، هاگ درونی، هسته 

 د)سیتوپلاسم و هسته، سیتوپلاسم و بخشی از ماده ی ژنتیک ، هسته

پاسخ گزینه ی ((ب))

سوال : سلولی را در نظر بگیرید که شبکه ی آندوپلاسی ندارد. این سلول حتماّ چه ویژگی های دیگری دارد ؟

الف)نداشتن کروموزم، نداشتن هسته ی مشخص، نداشتن میتوکندری، نداشتن تنفس 

ب)داشتنDNA ، بیماریزا بودن، نداشتن هسته ی مشخص و میتوکندری

ج) داشتن کروموزم و تنفس وابسته به اکسیژن یاتخمیر(تنفس بی هوازی )، نداشتن میتوکندری و دستگاه گلژی

د ) داشتن DNA وتنفس ، داشتن میتوکندری و ریبوزوم

ه ) نداشتن کروموزوم ، میتوکندری ودستگاه گلژی وداشتن تنفس هوایی تخمیر

پاسخ  گزینه  ج: سلول مورد نظر پروکاریوتی بود. درپروکاریوت ها هیچ یک از اندامک های غشادار وجود ندارد. ولی ریبوزوم در آن مشاهده می شود و از نظر تنفس نیز می توانند هوازی باشد و عده ای از آنها می توانند بیماری زا و غیر بیماری زا باشند .

فرمانروی قارچ ها(Fungi ):

 موجوداتی یوکاریوت اند که در گذشته جز گیاهان رده بندی می شدند. چون :1-ثابت اند، 2- دیواره ی سلولی دارند ، 3- ساختار ریشه مانند (ریزوئید )دارند. امروزه در فرمانروی جداگانه ای قرار می گیرند.

مشخصات مهم قارچ ها :

1- هتروتروف اند . کلروفیل ندارند و مواد غذایی مورد نیاز خود را از تجزیه ی مواد آلی بدست می آورند. بنابراین دو نوع اند: ساپروفیت (کودرست):تجزیه مواد ؛ پارازیت(انگلی ) :بیماری زا

2- ساختار قارچها  از ریسه هایی به نام هیف(hyphe) = نخینه = تال) تشکیل شده است .ریسه های قارچ ها معمولاُ فاقد دیواره ی عرضی یا دارای دیواره ی عرضی ناقص می باشند . بنا براین هسته ها و سیتوپلاسم آزادانه در حال چرخش می باشند . سلول ها توسط دیواره از هم جدا نمی شوند و سیتوپلاسم یک پارچه دارند.

3- دیواره ی سلولی قارچ ها از جنس کیتین (نوعی پلی ساکارید)که در اسکلت خارجی حشرات نیز یافت می شوند.

4- میتوز هسته ای دارند، یعنی دوک تقسیم درون هسته تشکیل می شود و غشای هسته در طول تقسیم از بین نمی رود.                                                                                                                                                                    5- بجز مخمرها، سایر قارچ ها پر سلولی و چند هسته ای می باشند .

• بنابراین قارچ ها موجوداتی یوکاریوت، اکثراً پر یاخته ای، بی حرکت و دگرخوراک ساز می باشند .

ساختار قارچ ها :

• عده ای از قارچ ها مثل مخمرها تک سلولی اند و پیکر آنها از یک سلول تشکیل شده است.

• در قارچ های پرسلولی ساختمان بدن شامل مجموعه ای از نخینه یا ریسه می باشد .

•  مجموعه ی ریسه ها تشکیل میسلیوم می دهد . که شامل بخش های رویشی و زایشی است.

• میسیلیوم از طریق ریزوئید (ریشه مانند = ریشه سا) و با ترشح آنزیم های برون  سلولی، مواد آلی و معدنی مورد نیاز را جذب می کند .

•  قارچ ها علاوه بر تولید مثل غیر جنسی از طریق هاگ، از طریق جنسی نیز تولید مثل می کند. در این حالت نیز هاگ های n کروموزمی به وجود  می آورد. ولی تفاوت بین جنس نر  و  ماده معمولاًمشاهده نمی شود.  بنابراین آن ها را با علامت (+) یعنی نر وعلامت (- ) یعنی ماده نمایش می دهیم .

چند نکته مهم :    

1-   قارچ ها بر خلاف گیاهان، سلول های جنسی تاژک دار ایجاد نمی کنند .

2-  قارچ ها به همراه  باکتری ها، مهم ترین تجزیه کنندگان محیط زیست می باشد .

3- قارچ ها بر خلاف آغازیان، ساختارهای تولید مثل پر سلولی بوجود می آورند .

4- قارچ ها بر خلاف باکتری ه،ا محیط های  غنی (اشباح )شده از قند یا نمک را به خوبی تحمّل می کنند .

5-  قارچ ها سانتریول ندارند. در عوض تشکیل زیر لوله چه ها را در خلال میتوز با ساختارهای کوچک و بی   شکل به نام پلاک های دوکی تنظیم می کنند . 

6- قارچ ها هیچ ارتباط نزدیکی با دیگر گروه های موجودات زنده ندارند .

رده بندی فرمانروی قارچ ها  :

·         قارچ ها دارای تولید  مثل جنسی و غیر جنسی می باشند .

·         قارچ هایی که تولید مثل جنسی دارند،  اصطلاحاً قارچ های آلی و آن هایی  که تولید مثل جنسی در آن ها مشاهده نشده است،  قارچ های (پست = ناقص = دئوترومیکوتا ) می نامند.

·         قارچ های آلی را بر اساس نوع ساختار تولید مثلی که در فرآیند تولید مثل جنسی تولید می شود به سه گروه زیر تقسیم می کنند:

1-     زیگومیکوتا (زیگومیست)

2-     آسکومیکوتا (آسکومیست )

3-     بازیدیومیکوتا (بازیدیومیست)

 نکته: ساختارهای تولید مثل جنسی قارچها، به ترتیب  زیگو سپورانژ، آسک و بازیدی نامیده می شوند.

1-   شاخه­ی زیگومیکوتا :

ویژگیها :

        I.            ریسه ها فاقد سپتوم (Septom)  ؛  

     II.            تولید هاگهای جنسی در زیگوسپورانژ ؛

  III.            ساپروفیت یا انگل (کودرست) تجزیه کننده مثل انواع کپک ها مانند کپک سیاه نان (ریزویوس  استولونیفروس).

ریسه رونده: ریسه های افقی که هاگدان و ریزوئید را به هم وصل می سازد.

زیگوسپورانژ : ساختارهای تولید مثلی زیگومیکوتا که دیواره ضخیم دارد وهاگهای جنسی را به وجود می آورد.

نکته:در چرخه زندگی قارچ ها به جز سلول تخم که 2n کروموزومی است، سایر اجزا  nکروموزومی می باشد.

ریسه های قارچ ها به دو گروه تقسیم می شود:

1-                 ناجورهسته: ریسه هایی که هسته های آنها از دو فرد متفاوت از نظر ژنتیکی ایجاد شده اند.

2-                 جور هسته: ریسه هایی که دارای یک نوع هسته می باشند. یعنی هسته های آنها از نظر ژنتیکی یکسان اند.

منوکاریوتیک(تک هسته ای): ریسه هایی که هر بخش آن دارای یک هسته می باشد.

دی کاریوتیک(دوهسته ای): ریسه هایی که هر بخش آن دارای دو هسته می باشد.

 2-    شاخه­ی آسکومیکوتا:

ویژگیها:

        I.            نخینه ها دارای سپتوم سوراخ دار می باشند.

     II.            هاگهای جنسی درون آسک تولید می شوند.

تعریف: آسک کیسه ای میکروسکوپی است که درون آنها هاگهای جنسی ایجاد می شود. مثال: مخمرها، مورکلا، قارچ فنجانی

روش های تولید مثل آسکومیکوتا:

1-تولید مثل غیر جنسی:در این روش هاگهای غیر جنسی (کنیدی)در انتهای ساختارهای گرز مانندی به نام کنیدی­بر ایجاد می شود.

2-تولید مثل جنسی :در نتیجه لقاح دو ریسه مثبت ومنفی ساختاری به نام آسکوکارپ(فنجانی شکل)ایجاد می شود. درون آسکوپارت در انتهای برخی ریسه ها ساختارهای ریسه مانندی به نام آسک به وجود می آید. هر یک از آسک ها دارای یک سلول تخم می باشد. این سلول با انجام یک میوز ومیتوز 8 هاگ n کروموزومی جنسی را به وجود می آورد.

مخمرها(بوزک ها):آسکومیست های تک سلولی می باشد. مانند مخمر نان.

·         از آسکومیستها ی بیماری زا می توان عامل برفک دهان را نام برد،  که درون دهان، گلو ولبها، ایجاد زخم­های سفید یا شیری رنگ می کند.

·         کنیدی، هاگی است که از انتهای کیسه های تغییرشکل یافته به نام کنیدیوفور به واسطه دیواره عرضی جدا می شود.

·          اغلب کنیدی ها چند هسته ای اند.

نکته: مخمرها می توانند نوعی تولید مثل غیر جنسی به نام جوانه زدن (تشکیل یاخته های کوچکتر به یاخته های بزرگتر) تولید مثل می کنند.

نکته: آسکومیستها فراوان ترین قارچ هایی هستند که با جلبکها تشکیل گلسنگ می دهند.

 3-   شاخه ی بازیدیومیکوتا:

ویژگی ها:

        I.            اکثرقارچهای این گروه پر سلولی می باشد.مانند قارچهای خوراکی

     II.            ساختار تولید مثل جنسی آنها بازیدی یا بازیدیوم نامیده می شود.

  III.            نخینه ها دارای دیواره های عرضی ناقص می باشند.

  IV.            روش تولید مثل عمدتاً جنسی است

·         مانند قارچهای کلاهک دار،قارچهای چتری،قارچهای پفکی ،قارچهای ژله­ای و قارچهای سم اسبی .

·          زنگها و سیاهک­ها از آفات مهم گیاهان هستند، که در این گروه قرار می گیرند.

·         از قارچهای سمی این گروه می توان دوگونه زیررا نام برد:1- Amanita  muscaria 2-Amanita verna

·         بازیدی: ساختار تولید مثلی گرز مانندی که هاگ های جنسی را به وجود می آورد.

چرخه زندگی بازیدیومیست ها : بر روی تیغه های سطح زیرین بخش چتری بازیدیومیست ها تعداد زیادی  بازیدی ایجاد می شود.  در انتهای هر ریسه دو هسته با دیواره ی عرضی جدا می شود.  هسته ها با یکدیگر ترکیب شده زیگوت به وجود می آید. زیگوت به روش میوز تقسیم می شود.  چهارهاگ   n کروموزمی ایجاد می شود.  هریک از هاگ ها درمحیط بیرون می تواند تقسیم شده  و رشد کرده وتودهای به نام میسلیوم به وجودآورد.

مقایسه ویژگی ها ی قارچ :

بخش	زیگومیست	آسکومیست	بازیدیومیست
تعداد گونه ها	600	30000	16000
ساختارتولید مثل جنسی	زیگوسپرانژ	آسک	بازیدی
سپتوم	ندارد	دارد و  منفذ دار	دارد ولی ناقص
ساختارتولید مثل غیرجنسی	هاگدان (اسپرانژیوم)	کنیدی	کنیدی

 

قارچ های ناقص (دئوترومیست ها ) :

بیشتر قارج های ناقص آسکومیست هایی هستند که توانایی تولید مثل جنسی را ازدست داده اند یا مراحل تولید مثل جنسی در آن ها دیده نمی شود .

علاوه برآسکومیست ها، انواعی از بازیدیومیست ها وزیگومیست ها نیز دراین گروه قرارمی گیرند. از جنس های مهم این شاخه می توان  Penicillium وAspergillus  رانام برد که اهمیت اقتصادی زیادی دارد.

همزیستی بین قارچ ها باسایر جانداران:

1-                 گلسنگ ها:  همزیستی ( همیاری)  قارچ (آسکومیست یا بازیدیومیست) باجلبک ها یا سیانوباکتری ها .

2-                 میکوریز (قارچ – ریشه):   میکو به معنی  قارچ  و ریز به معنی ریشه می باشد.

گلسنگ ها :

·         گلسنگ ها نتیجه ی ارتباط دوطرفه (همیاری) بین قارچها با جلبک های سبز یا سیانوباکتریها می باشد.

·         دراکثر گلسنگ ها ،آسکومیست وجوددارد ودر برخی ازآن ها بازیدیو میست نیز یافت می شود .

·         قارچ ها پیکراصلی گلسنگ راشکل می دهند و با داشتن رنگ های مختلف ضمن محافظت ازجلبک های تک سلولی دربرابر اشعه ی خورشید مواد معدنی رانیز جذب می کنند.

·         بخش فتوسنتز کننده ی گلسنگ با انجام فتوسنتز مواد آلی وکربوهیدرات رادراختیار قارچ ها قرارمی دهد.

نکته: همیاری قارچ وجلبک در گلسنگ ها اجباری است.

نکته^:به نظر می رسد گلسنگها اولین جانداران اکوسیستم های خشکی می باشند،که درایجاد اکوسیستم ها نقش مهمی داشته اند.

نکته: گلسنگ ها را  دیده بانان محیط زیست می نامند. چون ریشه ندارند،  بنابراین بسیاری ازمواد مورد نیاز خود را از هواجذب می کنند. بنابراین درمحیط های آلوده تراکم آن ها کاهش می یابد.

·         ازانواع گلسنگ ها می توان گلسنگ های لایه ای، بوته ای،  ورقه ای یا برگی را نام برد.

میکوریز ( قارچ – ریشه ) : نوعی رابطه ی همیاری بین قارچها و ریشی گیاهان می باشد .

• 80 درصد گیاهان درریشه ی خود میکوریز دارند.

میکوریزها به دو دسته تقسیم می شوند: 1- آندومیکوریز و 2- اکتومیکوریز

1-     آندومیکوریز : در این گروه ریسه های قارچ ها به درون بافت های ریشه نفوذ می کند .قارچ مورد نظر معمولاًزیگومیست ها هستند .

ب- در این حالت ریسه های قارچ (معمولاً بازیدیومیست ) به دور ریشه های گیاهان پیچیده می شود.

• قارچ های میکوریز مواد آلی مورد نیاز خود مانند مواد قندی را گیاه می گیرد. در عوض به عنوان ریشه ی کمکی به جذب مواد معدنی مانند فسفر، روی و مس کمک می کند.

• آندومیکوزیر معمولاً از اکتومیکوریز شایع­ترند.  گیاهانی مانند بلوط، بید، هلو و کاج دارای قارچ ریشه می باشد.

• قارچ ریشه ها باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر سرما و فلزات سمی می شود.                           

سوالات زیست شناسی و آزمایشگاه 1

سلام بچه ها

سوالات برگزیده امتحانی فصل 1

1- ا صطلاحات داده شده را تعریف کنید.

 الف – ماده آلی  ب- متابولیسم,  ج- پلی مر , د- پیوند پیتیدی , ه- اسکلت کربنی , و- -آندوسیتوز , ح- سنتز آبدهی , ج- الیاف , ل- جایگاه فعال , ک- پنتوز , گ- پروتئاز

2- جملات صحیح و غلط را با حروف «ص» و « غ » مشخص کنید :

الف – هرپروتئین، یک پلی پتید است . 

 ب- آنزیم های برون سلولی در بیرون از سلول ساخته می شوند . 

 ج- ملکول ATP ، 3 گروه فسفات و 3 پیوندپرانرژی دارد.

 د- در دی پپتید ، دو پیوند پپتیدی وجود دارد .     

ج-استروییدها اجزای اصلی غشاهای سلولی هستند

د-ارسنیک و سیانید با اشغال جایگاه فعال آنزیم ها از فعالیت آنها جلوگیری می کنند .     

ه- هر ملکول تری گلیسرید از یک ملکول گلیسرول و سه ملکول اسید چرب تشکیل شده است .

و- تعدا انواع ملکول های پروتئینی که جانداران می توانند تولید کنند محدود و مشخص می باشد .    

ک-مالتور قندی است که در جوانه جو به فراوانی وجود دارد و از منومرهای گلوکز ساخته شده است. .

گ-بسیاری از آنزیم های درون بدن ما در محیط اسیدی فعالیت دارند .

3- علت هر یک را توضیح دهید :

الف- چرا واکنش های انرژی خواه بایستی همراه با واکنش های انرژی زا انجام شوند ؟

 ب- چرا مصرف آرسنیک و سیانید باعث مرگ می شوند ؟

4- هر یک جزء چه گروهی از موادآلی می باشند :

هورمون رشد (                ) پادتن ها (                ) مالتوز(                ) فروکتوز (                )                         کلسترول (                )         تار عنکبوت (                )  کلاژن (                )                     

5- اسیدهای چرب سیر شده و سیر نشده را از نظر تعداد اتم هیدروژن و شکل ملکول مقایسه کنید . علت تفاوت آنها را بنویسید.

6 - دو ویژگی مهم آنزیم ها را نام ببرید ؟

7 - برای هر یک مثالی بیاورید :

 الف – پنتوز (          )           ؛ ب- پروتئین دفاعی (           ؛ ج- استروئید (                ) د- دی ساکارید (                  )  ؛ ه- آنزیم پراکسی زوم(                 ) ؛ و- پروتئین انتقال دهنده (            ) ی- پلی مر  زیستی (                       )  ؛ ن- پروتئین ذخیره ای (               ) ؛ ذ-پلی ساکارید گیاهی (          )    ؛ ک- پروتئین ساختاری(                        )   

8- الف – واکنش های تجزیه و تشکیل پلی مرها چه نام دارند ؟

ب- پیوند بین دو آمینو اسید چه نامیده می شود ؟

ج-در ملکول ATP چند فسفات و چند پیوند پر انرژی وجود دارد ؟

9 - چرا با وجود یکسان بودن مولکول های کوچک( مونرمرها )در جانداران , درشت مولکول ها در افراد مختلف جانداران متفاوتند ؟

10 - الف) به چه دلیل تنوع و گوناگونی مولکول های آلی به ویژگی عنصر کربن بستگی دارد ؟

ب) سم سیانید چگونه از فعالیت آنزیم ها جلوگیری می کند ؟

ج) نحوه تولید و مصرف ATP در سلول ها را با رسم شکل نشان دهید ؟ ( اجزای شکل ها نام گذاری شوند. )

11- الف) برای  هر کدام از آنزیم های کاتالاز ، سلولاز ، آمیلاز و پروتئاز یک نقش را در صنعت بنویسید ؟

ب) دو مورد از وظایف پلی سا کاریدها را در جانداران بنویسید؟

12 - چرا تغییرات شدید PH محیط داخلی بدن به شدت خطرناک است ؟

 13 - چرا تغییرات شدید دما فعالیت آنزیم ها را متوقف یا کند می سازد؟

14 - واکنش ساخته شدن پلی مرهای زیستی از مونومرهای سازنده آنها چه نام دارد ؟آنها را توضیح دهید ؟

15 - الف-دو آنزیم نام ببرید که در محیط اسیدی (  7 PH<  ) فعالیت می کنند .

ب-آدنوزین چیست ؟

 16-  الف-قند شیر و جوانه جو به ترتیب چه نامیده می شوند ؟

ب-شباهت و تفاوت گلیکوژن و سلولز را بنویسید .

ج-واکنش سنتز و تجزیه گلیکوژن از واحدهای سازنده اش به ترتیب چه نامیده می شوند ؟

17 - اولاً ویژگی مشترک همه لیپیدها را بنویسید .

ثانیاً – چرا روغن آفتابگردان در دمای اتاق مایع ولی چربی حیوان جامد است ؟

ثالثاً – تعداد پیوندهای پیتیدی در یک ملکول پروتئین که در مجموع 154 اسید آمینه دارد ، در صورتی که از دو رشته پلی پتپید A و B تشکیل شده باشد و رشته A به تنهایی 100 اسید آمینه داشته باشد را محاسبه کنید .

18 - اولاً چرا آنزیم پتیالین بزاق در معده قادر به تجزیه نشاسته نمی باشد ؟

ثانیاً – مقداری بزاق و محلول آبکی نشاسته را در یک لوله آزمایش ریخته ایم . آن را به آرامی و به ملایمت حرارت می دهیم . در فواصل ها کوتاه ( 2 دقیقه ) و مشخص چند قطره از محلول درون لوله را خارج کرده و تعداد گلوکز درون آن را اندازه گرفته ایم و بر اساس مقدار محصول بدست منحنی مقابل را برای آنزیم بزاق رسم کرده ایم . علت افزایش و کاهش عمل آنزیم و بر اساس منحنی شرح دهید .

 19 - الف- چرا انسان قادر به هضم الیاف سلولز نمی باشد ؟

ب-چرا اسیدهای چرب سیر نشده در در دمای اتاق مایع وروان هستند ؟

20 - جاهای خالی را با کلمات مناسب پر کنید :

                       الف- گلوکز + ...............                ساکارز + آب

                      ب-آمینواسید1 + آمینواسید 2                دی پپتید + آب

                          ج-O₂ 2 + 2H₂O ................           ₂ H₂O  + H₂O₂

                     د-پلی پپتید + کربوهیدرات              ......................

21 - علت هر یک ا ز موارد زیر را به اختصار شرح دهید :

الف- جامد بودن چربی های جانوری ؟                         ج-خاصیت کش سانی تارعنکبوت ؟

ب-افزایش سرعت عمل آنزیم ها با افزایش دما؟              د-هضم سلولز توسط گاو و موریانه ؟

ن- چهار ظرفیتی بودن اتم کربن ؟         و- اختصاصی بودن آنزیم ها ؟

ه- -دفع سلولز به صورت تقریباًٌ کامل در جانوران ؟   

 22 - موارد استفاده از آنزیم در صنعت را نام ببرید .

23 - اولاً – واکنش تولید و مصرف ATP ( با رسم شکل ) در سلول نشان دهید .

ثانیاً – آیا این واکنش برگشت پذیر است ؟ چرا ؟

24 - آلبومین و هموگلوبین به ترتیب جزو چه گر.هی ا ز پروتئین ها محسوب می شوند ؟

الف- آنزیمی ، دفاعی ب- ذخیره ای  ،انتقال دهنده ج-ساختاری ، انتقال دهنده     د- ذخیره ای ، دفاعی

25 - اولاً – تفاوت مهم فسفولیپیدها و تری گلیسریدها را بنویسید .

ثانیاً – چرا تغییرات PH محیط فعالیت آنزیم ها را متوقف یا کند می سازد ؟

26 - ملکول پروتئینی 3 رشته پلی پپتیدی دارد و جمعاً دارای 76 اسید آمینه می باشد . برای هیدرولیز آن چند ملکول آب مورد نیاز می باشد ؟

 27 - جانوران آنزیمی دارند که نشاسته را تجزیه می کند ، اما نمی تواند سلولز را تجزیه کنند . این امر بیانگر کدامیک از ویژگیهای آنزیم هاست . توضیح دهید .

28 - منظور از فعالیت اختصاصی آنزیم ها چیست ؟

 29 - واکنش هیدرولیزساکارز و مالتوز را بنویسید .

30 - هر یک از ترکیبات زیر جزء چه گروهی از پروتئین ها می باشند ؟الف-کلاژن  ب-آلبومین ج-هموگلوبین   د-کاتالار

سوالات برگزیده امتحانی فصل 2

 

1- چرا قدرت تفکیک میکروسکوپ الکترونی از میکروسکوپ نوری بهتر است ؟

2 - شکل مقابل تصویر میتوکندری را نشان می دهد :

الف – بخش های مشخص شده را نامگذاری کنید .

ب- یک تفاوت مهم ساختمان کلروپلاست و میتوکندری را بنویسید .

ج-محل انجام واکنش های تنفس سلولی و تولید ATP کدام بخش از میتوکندری می باشند ؟

د- به نظر شما میتوکندریها توانائی ساختن کدام مواد آلی را دارند ؟ چرا ؟

3 - وظیفه هر کدام را بنویسید :

 الف - صفحه چرخان ؛ ب- پیلوس ؛ ج– وزیکول انتقالی  ؛ د- واکوئل ضرباندار ؛ ه- گرانوم ؛ ی- دیافراگم  ؛ و- سانتریول ؛  ن – پلاسمودسم ؛  ک- خارهای اتصال دهنده تریکودینا  ؛ گ - پیچ های تنظیم ؛  گ-ریبوزم ؛   چ-دیواره سلولی ؛ ذ- لیزوزوم ؛ ص - جسم گلژی ؛                  

ع-واکوئل مرکزی  ؛  غ- شبکه آندوپلاسمی صاف ؛ ث- کریستا                                         

4- یک لوله شیشه ای U شکل ، تهیه می کنیم . در وسط این لوله یک غشا با نفوذپذیری انتخابی ( نیمه تراوا ) قرار  می دهیم . ملکول های آب و گلوکز از این غشا عبور می کنند ، اما ملکولهای پروتئین نمی توانند عبور کنند :

الف- جهت عبور گلوکز از غشای نیمه تراوا چگونه است ؟ چرا ؟

ب- آیا با گذشت زمان سطح محلول های الف و ب ثابت می ماند یا خیر ؟ علت را توضیح دهید .

ج- پلاسمولیز و تورژسانس را تعریف کنید .

5 - الف- وظائف شبکه آندوپلاسمی صاف در سلول های جگر را بنویسید .

ب- چرا سلول های جنسی گیاهان ابتدائی ( خزه ها و سرخس ها ) می توانند سلول جنسی تاژکدار تولید کنند ( بر خلاف سایر گیاهان ) ؟

 6- الف- شباهت و تفاوت مهم انتشار تسهیل شده و انتقال فعال را بنویسید .

ب- چرا سرعت انتقال مواد در دو روش یاد شده بعد از مدتی ثابت می ماند و تغییر نمی کند ؟

7 - مزایای اندامک های غشادار سلولی را نام برده و توضیح دهید .

8 - انواع شبکه آندوپلاسمی ( صاف و زبر ) را توضیح دهید ( ساختمان و کار ) .

9 - انتشار ساده و انتقال فعال را تعریف کنید .

10 - الف – شکل ساده میتوکندری را رسم کنید و اجزاء آن را نامگذاری نمائید .

ب- چرا سلول گیاهی در محیط رقیق ( فشاراسمزی پائین ) نمی ترکد ؟

11 - چرا اندازه سلول ها از حد معینی بزرگ تر و کوچک تر نمی شود ؟

12 - الف- کدام میکوسکوپ الکترونی تصویر سه بعدی از سطح نمونه تشکیل می دهد ؟

ب- اجزاء سازنده اسکلت سلولی چه نام دارد ؟

 13 - الف- علت ترکیدن سلول های گیاهی به هنگام آماس چیست ؟

ب- چرا در روش  انتشار تسهیل شده  افزایش غلظت ماده ، پس از مدتی تاثیری بر سرعت انتشار ندارد ؟

14 - الف) اسمز در چه جاهایی رخ می دهد ؟

ب) کلروپلاست و میتوکندری چه عمل مشترکی انجام می دهند ؟

ج) انواع پروتئین های غشا را نام ببرید و کار هر یک را بیان کنید ؟

15 - محل ساخت و مسیر حرکت پروتئین های ترشحی را در سلول تا زمانی که به خارج از سلول ترشح می شوند را بنویسید ؟ ب) دو مورد از تفاوتهای جایگاه صادر کننده و جایگاه پذیرنده را در جسم گلژی بنویسید ؟

 16 - در سلول A   6= حجم/سطح   و در سلول B 3= حجم/سطح   می باشد .

الف) کدام سلول می تواند راحتر مواد را جذب و دفع کند ؟ چرا ؟

ب) سلول های ماهیچه ای و عصبی چگونه بر محدودیت اندازه چیره شده اند ؟

17 - اصطلاحات زیررا تعریف کنید. 

الف: بزرگنمایی: ب: قدرت تفکیک: ج-اسمز :  خ- آندوسیتوز: د- ناحیه نوکلئوئیدی: ر- ریزنگار: ز-پیلوس:  ه-گرانوم : و-کریستا: چ- بزرگ نمایی:

18 - اهمیت واکوئل ضرباندار در پارامسی چیست ؟

19 - ریبوزوم های سلول های پروکاریوتی چه تفاوتی با ریبوزوم های یوکاریوتها دارند ؟

20 - جملات صحیح و غلط را با علایم "ص" و "غ" مشخص نمائید :

الف- یک میکرون ( میکرومتر ) مساوی یک هزارم میلی متر ( mm 001/0 ) می باشد .

ب- کلروپلاست اندامکی است که فقط در سلولهای گیاهان یافت می شود .

ج- بزرگنمایی عبارتست از توانایی یک ابزرا نوری در نشان رادا دو جسم به صورت مجزا از یکدیگر

د-پیلی باعث پسبیدن باکتریها به سطوح مختلف و تاژک باعث حرکت آنها می شوند .

ه- هیچ یک از سلول های گیاهی سانتریول ندارد .

و-ریبوزوم های سلول های پروکاریوتی به ریبوزوم های درون میتوکندری ها و کلروپلاست سلول های یوکاریوت شبیه می باشند .

ز-واکوئل ها در از بین پرده بین انگشتان و جدایی آنها در دوران جنینی نقش دارند .

ح-فاگوسیتوز پدیده ای غیر فعال است .

خ-سلول ها بیضی نسبت به سلول های کروی به ازای هر واحد حجم سطح بیشتری دارند .

چ- اریترومایسین آنتی بیوتیکی است که از پروتئین سازی در باکتری جلوگیری می کند .

21  چرا سلولهای جگر شبکه آندوپلاسمی وسیع و توسعه یافته ای دارند؟

22 - جاهای خالی را با کلمات مناسب پر نمائید .

الف-بیش ترین تعداد ملکولهای غشای سلولی ............................هستند

ب-.............................مکانهائی هستند که در آنجا انرژی خورشیدی به دام می افتد .

23 - شکل ساده ای از باکتری رسم کرده و ضمن نوشته . نام هر یک از اجزاء آن ، وظیفه هر یک را نیز در کنارش بنویسید .

24 - الف- چه بخشی از کلروپلاست وظیفه جذب نور را بر عهده دارد ؟

ب-آنزیم های سازنده ATP در چه بخشی از میتوکندری قرار دارند ؟

ج-چه اندامی در هضم و تحلیل دم بچه قورباغه و تبدیل آن به قورباغه بالغ ( بدون دم ) نقش دارد ؟

د-ریبوزوم های کلروپلاست به ریبوزومهای کدامیک شبیه هستند ؟باکتریها یا جلبک ها ؟

25 - الف- انواع میکروسکوپ الکترونی را نام ببرید و فرق آنها را بنویسید .

ب- فرق ناحیة نوکلئوئیدی و هسته سلول های یوکاریوت را بنویسید .

26 - شکل مقابل مراحل ساخته شدن و بسته بندی یک پروتئین ترشحی را نشان می دهد :

الف-اندامک های A و B چه نامیده می شوند ؟

ب-سرنوشت اندامک B و پلی پپتید ساخته شده چیست ؟

ج-ملکول C چه نام دارد ، یک مورد مثال بیاورید ؟

د-چرا اندامک A به این اسم معروف شده است ؟

27 - واکوئل بزرگ مرکزی چگونه باعث استحکام و بر افراشته شدن بخش های نرم گیاهان علفی می شود ؟

28 - الف - انتشار تسهیل را تعریف کنید .

ب - چرا با افزایش دما محیط سرعت انتشار ملکول ها افزایش می یابد ؟

29 - در مورد کلروپلاست و میتوکندری به سوالات داده شده پاسخ دهید .

الف-چه شباهت ساختاری به یکدیگر دارند ؟  

ب-ماده زمینه ای هر یک چه نامیده می شود ؟

ج-نوع فعالیت هر یک را مشخص کنید .      

د-چرا سلول های عضلانی مخطط تعداد زیادی میتو کندری دارند؟

30 - برای هر یک از موارد زیر توضیحی ارائه دهید :

 الف- چرا در استخرهای شنا آب به طریق اسمز وارد بدن شناگران نمی شود ؟

ب-اگر روی تعدادی میوه توت فرنگی شکر بپاشید ، عصاره آن بیرون تراوش می کند . چرا ؟

31 - الف- چرا تخمک پرندگان بسیار حجیم و بزرگ است ؟

ب- چرا دیواره سلولی باکتری ها و قارچ ها یکپارچه و بدون منفذ هستند ؟

32 - اندامکی دوغشایی ویژه گیاهان نام ببرید.

33 - الف- ساختار غشای سیتوپلاسمی را با رسم شکل شرح دهید .

ب- دو مورد از وظایف آنرا بنویسد .

ج- ا نواع پروتئین رشته ای درشت غشا را نام برده وظیفه هر یک را بنویسید .

34 - شبکه آندوپلاسمی زبر و صاف را از نظر کار و ساختار با یکدیگر مقایسه کنید .

35 - با توجه به شکل مقابل سوالات داده شده را پاسخ دهید .

الف-اندامک های A و  B چه نام دارد ؟

ب-فرایندهای C و D چه نامیده می شوند ؟

ج-اندامک A محتوی چه ترکیباتی است ؟ دو مورد ا وظایف انرا بنویسید .

د-انتقال ملکول ها از شبکه آندوپلاسمی زبر به جسم گلزمی به چه وسیله ای انجام می شود ؟

36 - الف-شکل هسته سلول را رسم کرده و اجزاء آن را نامگذاری نمایید .

ب-وظیفه هستک و وظایف هسته ا بنویسید .

37 - الف-انتشار را تعریف کرده ، انوع آن را بنویسید .

ب-یک مثال از انتقال مواد از عرض غشاهای زیستی به روش انتشار و انتقال فعال بنویسید .

38 - چه عواملی کوچکترین و بزرگترین اندازه سلول ها را تعین می کند . توضیح دهید .

39 - در مورد کلروپلاست و میتوکندری پاسخ دهید :

الف- چرا کلروپلاست را نیروگاه خورشیدی می نامند ؟

ب-فضاهای درون کلروپلاست را نام ببرید.

ج-گرانوم و ماتریکس چیست ؟

د-تنفس سلولی را با فتوسنتز مقایسه کنید .

40 - تغذیه آمیب و تریکودینا به چه روشی می باشد ؟

الف-اندوسیتوز ، آندوسیتوز                            ب- اندوسیتوز ، دهان سلولی   

ج- دهان سلولی ، دهان سلولی                      د-دهان سلولی  ،اندوسیتوز

41 - ریبوزوم های کلروپلاست به ریبوزوم های کدامیک شبیه اند ؟

الف- پارامسی                       ب- باکتری اشریشیاکلی               ج-میتوکندری                د- موارد ب و ج

 42 - دیواره سلولی کدامیک از موجودات زیر یکپارچه و بدون منفز می باشد ؟

الف-باکتری اشریشیاکلی                     ب-گیاه خزه         ج-جلبک اسپروژیر                        د- آسیب

43 - انواع میکروسکوپ را نام ببرید و چگونگی تشکیل تصویر نمونه را در هر یک توضیح دهید . به نظر شما برای مشاهده ریبوزوم ها و ویروس ها کدام میکروسکوپ مناسب تر است ؟ چرا ؟

44 - هر یک از وظایف زیر بر عهده کدام جزء از سلول می باشد :

الف-ساختن دوک تقسیم  ب- انتقال مواد بین سلول های گیاهی  ج-ساختن پادتن                       

د-سم زدایی در سلول جگر    ن- ساختن ریبوزوم ها    و- بسته بندی مواد ترشحی سلول

45 - اولاً – شکل کلروپلاست را رسم کنید .

ثانیاً-  ساختار و عمل آن را با میتوکندری مقایسه نمایید.

 46 - انتشار ساده و انتقال فعال را تعریف کنید.

 علت پژمرده شدن سبزی در محلول آب نمک غلیظ را بر اساس قوانین عملی شرح دهید .

47 - چرا سلول های کوچکتر شانس بیشتری برای بقا دارند تا سلولهای بزرگ ؟

48 - کدامیک از سلول های زیر شانس بیشتری برای بقا دارد . با محاسبه و دلیل بیان نمایید .

الف-اغازی تک سلولی به قوا                   ب-آغازی تک سلولی به قطر

49 - انواع بافت های غشایی سلولی را رسم کرده و اجزای آنرا نامگذاری نمایید .

50 - میکروسکوپ الکترونی نگاره چه تفاوتی با گذاره دارد ؟

51 - انتشار تسهیل شده چه تفاوتی با انتشار ساده دارد ؟

52 - الف- توانایی میکروسکوپ بعنوان یک ابزار نوری به چه عاملی بستگی دارد ؟

ب- واحد اندازه گیری سلول و اجزای آن چیست ؟

53 -باذکر مثال ارتباط بین شکل هر سلول و کار آن سلول را شرح دهید .

54 - خاستگاه و فعالیت های لیزوزوم ها را شرح دهید ؟

55 - مکانیسم پلاسمولیز و تورژسانس سلول گیاهی را شرح دهید .

56 - مکانیسم پلاسمولیز و تورژسانس سلول گیاهی را شرح دهید .

57 - الف- شکل 1 چه نوع میکروسکوپی است ؟ چرا ؟

ب- این میکروسکوپ چه تفاوتی با میکروسکوچ الکترونی دارد ؟

ج- اگر اندازه نمونه مورد مطالعه  باشد ، اندازه تصویر آن با عدسی شیئی و عدسی چشمی 2/3 × چند میلی متر خواهد بود .

58 - الف- شکل 2 چه نوع سلولی است : پروکاریوت است یا یوکاریوت چرا ؟ گیاهی یا جانوری چرا ؟

ب- موارد a و b و c و d را نامگذاری کنید .

ج-وظایف غشاپلاسمایی و هسته را بنویسید .

59 - الف- ضمن نامگذاری بخش های a و  b در شکل 3 مراحل آنرا شرح دهید .

ب-یک مثال از سلولهای که به این روش پروتئین سازی می کنند و محصول آنرا بنویسید .

60 - الف شکل 4 یک باکتری میله ای را نشان می دهد و بخش های a و b را نام گذاری کنید .

ب- وظیفه تاژک را بنویسید و آنرا با تاژک یوکاریوتی مقایسه کنید .

ج-دو مورد از تفاوت های دیواره سلولی باکتری را با دیواره سلولی گیاهان بنویسید .

61 -  اولاً اسمز و اگزوسیتوز را تعریف کنید .

 ثانیاً نقش پدیده تورژسانس را در گیاهان علفی بنویسید .

62 - اولاً – دو وظیفه لیزوزوم را بنویسید .

ثانیاً ساختار غشای سلولی را شرح دهید .

63 - ماده سیال درون میتوکندری و چین خوردگی های غشای درونی آن چه نامیده می شوند ؟

ج-چرا سلولهای عضلانی قلب میتوکندریهای بیشتری دارند ؟

سوالات برگزیده امتحانی فصل 3

 

1- الف – مشخصات تراکئیدها و عناصر آوندی را بنویسید .

ب- مهم ترین تفاوت سلوهای بافت کلانشیمی و اسکلرانشیمی را بنویسید .

2 - الف – تمایز را تعریف کنید . نتیجه تمایز چیست ؟

ب- چرا بافت پوششی سطح خانه های ششی از نوع سنگفرشی ساده است ؟

ج- دو مشخصه مهم سلول های بافت عضلانی قلبی را بنویسید .

د- تعداد کدام یک از سلول های بدن شما بعد از تولد ثابت است ؟

3 - الف- دو نوع سلول تمایز یافته اپیدرمی گیاهان علفی را نام ببرید ؟

ب- نقش ماده ( غشای ) موکوزی پوشاننده سطح لوله های تنفسی در سلامتی ریه ها ( شش ها ) را بنویسید .

ج- رشته های ماده زمینه ای غضروف و استخوان چه نام دارند ؟

4 - تصویر شماتیک مقطع عرضی ریشه یک گیاه علفی را رسم کنید و اجزاء آن را نامگذاری نمائید .

5 - نوع بافت پوششی هر یک را مشخص کنید :

الف- سطح درونی روده :  ب – لوله های نفرون :    ج – درون مری :  د- کیسه های هوایی:

6 -  مشخصات بافت ماهیچه ای صاف و اسکلتی را نام ببرید .( ماهیچه اسکلتی و صاف را با یکدیگر مقایسه کنید .)

7 -  شکل مقابل بافت آبکشی گیاهان را نشان می دهد :

الف- موارد A وb چه نام دارد ؟

 ب- وظیفه a را بنویسید .

8 - غشای پایه و اسکرانشیم را تعریف کنید .

9 - چرا ماهیچه قلبی حد واسط ماهیچه های مخطط و ماهیچه های صاف می باشد ؟ ( با دلایل کافی )

 10 -  سه تفاوت ساختاری بین سلول های عناصر آوندی و سلول های هادی آبکشی را بنویسید ؟

11 - الف) علت مرگ سلول های اسکلرانشیمی در حالت بلوغ چیست ؟

ب) چرا جریان آب در عناصر آوندی سریعتر از تراکئیدها ست ؟

12 - کلنی را تعریف کنید.

13 - کوتاه پاسخ دهید :

 الف- دستجات آوندی ساقه و ریشه چه تفاوتی با یکدیگر دارند ؟

ب- وظایف بافت چربی را بنویسید.

ج- وظیفة بافت مرسیتمی را بنویسید .

14 - کوتاه پاسخ دهید:

 الف- سلول های ماهیچه اسکلتی چه نفاوتی با سلول های ماهیچه قلبی دارند ؟

ب- وظایف سلول های پشتیبان ( نوروگلیا ) را بنویسید .

15 - جملات صحیح و غلط را با علایم "ص" و "غ" مشخص نمائید :

نسبت سیتوپلاسم موجود در سلول های پوششی مکعبی و استوانه ای بیشتر از سیتوپلاسم سلولهای سنگفرشی است .

 16 - جاهای خالی را با کلمات مناسب پر نمائید .

ج-................................وظیفه تغذیه نورونها را بر عهده دارند .

د-عناصر آوندی کوتاهتر اما ...........................از تراکئیدها هستند .

17 - الف-دو مشخصه سلولهای سازنده کلنی ولوکس را بنویسید .

ب-ماده زمینه ای استخوان از چه موادی تشکیل شده است ؟

ج-کوتین و پتیالین جزء چه گروهی از مواد آلی می باشند ؟

18 - شکل یک سلول عصبی را رسم کرده و اجزاء مهم آنرا نامگذاری کنید .

19 - انواع بافت های پوششی ساده را با ذکر مثال نام ببرید .

20 - الف-دو مشخصه مهم سلول های بنیادی را بنویسید .

ب-کلرانشیم جزء کدام گروه از بافت های گیاهی است ، چه وظیفه ای دارد ؟

ج- سلول های فیبر چه تفاوتی با اسکلروییدها دارند ؟

21 - اولاً – موارد A و B را نامگذاری نمایید .

ثانیاً – وظیفه مورد A را بنویسید .

22 - چرا بافت غضروفی قابلیت انعطاف دارد ؟

23 - برای هر یک از موارد زیر مثالی بیاورید .

الف- دو سلول تمایز یافته روپوست ساقه گیاهان علفی :

ب-پروتئین رشته ای زمینه ای استخوان :      

 و- کلنی جلبک سبز :

24 - با توجه به شکل داده شده به سوالات پاسخ دهید :

الف- نام موارد الف و ب را مشخص کنید . تفاوت آنها با یکدیگر را بنویسید .

ب-موارد A و B و C و D را نامگذاری کنید .

ج-بخش E چه نام دارد و عمدتاً از چه بافتی ساخته شده است ؟

د-وظیفه و آوندهای چوبی و آبکشی را بنویسید .

25 - الف - انواع بافت عضلانی را بنویسید . مهم ترین مشخصات هر یک را بنویسید .

ب - وظیفه اکسون و سلول های نورگلیا را بنویسید .

26 - مشخصات بافت مریستمی را بنویسید .

27 - بخش های مشخص شده اشکال زیر را نامگذاری کنید .

28 - چرا سلول های عضلانی مخطط تعداد زیادی میتوکندری دارند ؟

 29 - مشخصات بافت ماهیچة قلبی و صاف را بنویسید.

30 - چرا بافت پوششی جدارکیسه های هوایی ، سنگفرشی ساده است؟

31 - بافت های اصلی گیاهان علفی و جوان را نام ببرید .

32 - چرا بافت پوششی جدار کیسه های هوایی و رگ ها سنگفرشی ساده است؟

33 - زردپی ها از چه نوع بافتی ساخته شده اند ، کار آنرا بنویسید .

سوالات برگزیده امتحانی فصل 4

 1- ساختار لوله گوارش انسان از خارج به داخل شامل چه لایه هایی می باشد . نام ببرید .

2 - دو سازش مهم لوله گوارش گاو برای هضم سلولز را بنویسید و توضیح دهید .

3 - شکل مقابل بخشی از دستگاه گوارش انسان را نشان می دهد :

الف- نام و نقش  A در گوارش غذاها چیست ؟

ب- دو آنزیم پروتئاز معده را نام ببرید ؟

ج- صفرا در کدام بخش ذخیره می شود و چه نقشی در هضم چربی ها دارد ؟ توضیح دهید .

4 - گوارش ( هضم ) درون سلولی چه تفاوتی با گوارش برون سلولی دارد ؟

5 - نقش هر یک از موارد زیر را بطو خلاصه بنویسید :

الف- گاسترین :                        ب - معده ملخ :

6-  حرکات معده به دو منظور صورت می گیرند آنها را بنویسید ؟

7 - دو هورمون را که از لوله گوارش ترشح می شوند نام برده و نقش هر یک را نیز بنویسید ؟

8 - صفرا باعث هضم چربی ها می شود یا به هضم چربی ها کمک می کند . توضیح دهید ؟

9 - الف) دلیل طویل بودن روده پستانداران گیاه خوار چیست ؟

ب) در جانداران تک سلولی نظیر آمیب ، چگونه آنزیم های گوارشی به هنگام هضم مواد غذایی به مولکول های زیستی خود جاندار آسیب نمی رسانند ؟

10 - الف- چرا پستانداران محل زخم های بدنشان را می لیسند ؟

ب- نقش روده بزرگ را در گوارش بنویسید .

ج- شیره یا نکراس از چه موادی تشکیل شده است ، نقش هر یک چیست ؟

11 - جاهای خالی را با کلمات مناسب پر کنید :

الف- چینه دان محل ................و سنگدان محل ................می باشد .

ب- آنزیم ..................بزاق با از بین بردن دیواره سلولی باکتریها باعث ................حفره دهان می شوند.

ج - معده ملخ جایگاه .......................می باشد .

د-مرکز عصبی استفراغ در ....................... قرار دارد .

ه- ماده ای به نام .........که به وسیله غدد مجاور پیلور به خون می ریزد ، محرک ترشح ...........می باشد

12 - بخش های تشکیل دهنده معده گاو را بنویسید . علت کارایی بالای آن نسبت به معده فیل چیست؟

13 - دو نقش بزاق را در گوارش غذا بنویسید.

14 - آنزیم های معدی را نام ببرید . محل ترشح و کار هر یک را بنویسید .

 15  - وظیفه فاکتور داخلی معده را بنویسید.

16- الف- چرا برداشتن معده منجر به کم خونی می شود ؟

ب-نتیجه ورود ییکربنات لوزالمعده به دوازدهه چیست ؟

17 - کوتاه پاسخ دهید :

الف-چرا کارائی دستگاه گوارش نشخوار کنندگان نسبت به سایر علفخواران بالاتر می باشد ؟

ب- چرا کرم کدو لوله گوارش ندارد ؟ این جاندار مواد غذایی مورد نیاز ا چگونه بدست آورد .

18 - حرکات لوله گوارش را نام برده ، نقش هر یک را بنویسید .

19- محل ترشح و وظیفه هر یک از آنزیم ها را بنویسید .

الف-لیزوزیم                      ب-پپسینوژن

20- مکانیسم هضم چربیها در لوله گوارش ( از دهان تا روده باریک ) و انتقال به داخل خون را توضیح دهید ؟

21-  نوع گوارش در هر یک از جانوران زیر را مشخص کنید :

الف-آمیب        ب- اسفنج        ج-هیدر        د-کرم کدو

سوالات برگزیده امتحانی فصل 5

1الف-پرده جنب و سور فاکتانت چه نقشی در تنفس دارند ؟

ب- سطوح تنفسی جانوران چه مشخصاتی دارند ؟

ج-چرا در هنگام فعالیت بدنی به ورزشکاران توصیه می شود ،نفس عمیق بکشند ؟

2 - نوع تنفس را در موجودات زیر بنویسید :

الف- کرم خاکی    ب- ماهی قزل آلا     ج-سوسک      د- قورباغه

ه-پلاناریا             و-ماهی حوض         ی-وزغ

3  - الف- هوای جاری و حجم تنفسی را تعریف کنید .

ب-نقش سورفاکتانت را در تنفس و انیدرازکربنیک را بنویسید .

4- الف - نقش هموگلوبین خون در انتقال O₂ و CO₂ بین ششها و بافت ها را شرح دهید .

ب- چرا تنفس گاز منواکسید کربن ( co ) خطرناک است ؟

5 - چرا در نوزادان نارس تنفس به سختی انجام می شود؟

6 - الف- چگونگی انتقال اکسیژن از درون کیسه های هوایی تا فضای درون سلولها را شرح دهید .

ب- اصطلاحات حجم تنفسی و حجم میانکار را تعریف کنید .

ج- کدام محلول با co₂ ، شیری رنگ می شود ؟

7- علت انتقال دائمی co₂از داخل سلولها به خون و روش انتقال co₂ را در داخل خون شرح دهید

 

سوالات برگزیده امتحانی فصل 6

 1- الف- دستگاه گردش خون ماهی و انسان را با یکدیگر مقایسه کنید .

ب- دستگاه گردش خون  ملخ و مار با یکدیگر مقایسه کنید .

2 - الف- اشکال A و B چه نوع سلول خونی می باشند ؟

ب- روش دفاعی هر یک از آنها را بر علیه آنتی ژنها بنویسید .

ح-هماتوکریت را تعریف کنید .

3 - مدل جریان فشاری یا جریان توده ای چگونگی انتقال شیره ی پرورده را توضیح می دهد ، آن را بطور کامل بیان کنید .

4 - مشخصات روزنه های آبی را بنویسید . علت انجام تعریق را در گیاهان توضیح دهید .

5 - منحنی الکتروکاردیوگرام یک بیمار قلبی نشان داده شده است :

الف- علت افزایش فاصله زمانی بین P تا Q و علت افزایش ارتفاع موج QRS چیست ؟

ب- چرا دیواره مویرگ ها نازک ولی سرخرگ ها ضخیم است ؟

6 - وظیفه هر یک را بنویسید :

الف-اریتروپویتین:                                      ب- فاکتور داخلی معده:

ج-گاماگلوبین:                                             د- ترومبوپلاستین :

7 - الف -یک موج الکتروکاردیوگرام را رسم کنید . اجزاء آن را نامگذاری کنید.

ب- هر موج مربوط به فعالیت چه بخشی از قلب می باشد ؟

8 - لف- ساده ترین دستگاه گردش خون در چه جانوارنی مشاهده می شود؟

ب- دریچه بین دهلیز چپ و بطن چپ چه نام دارد ؟

 ج-گلبول های قرمز ( ارتیروسیت ها ) در چه بخشی از جنین تولید می شوند ؟

 د- لوزه سوم ( آدنوئید ) جزء چه دستگاهی است ؟

9 - چگونگی حرکت آب در داخل گیاه مطابق نظریه هم چسبی – کشش را توضیح دهید .

10 - وظایف هر یک را بنویسید :

 الف- نوتروفیل ها                                     ب- مونوسیت ها

ج-مویرگ ها                                            د- بافت گرهی

11 - الف- رگهای غذا دهنده قلب چه نام دارند ؟

ب - انفارکتوس قلبی ناشی از ....................است و موجب ..........ارتفاع موج QRS می شود .

ج- نسبت درصد حجم سلول های خونی به حجم خون ...............نام دارد .

د-مدل جریان فشاری یا جریان توده ای توسط چه کسی بیان شده است ؟

12 - الف-چه نیروهایی در تبادل مواد بین مویرگ ها و بافت ها دخالت دارند ؟

ب-چه عواملی در بازگشت خون از ساهرگ ها به قلب موثرند ؟ ( 2 مورد )

ج-نقش هپارین و هیستامین را بنویسید.

13- عوامل موثر و چگونگی باز و بسته شدن سلول های نگهبان روانه را توضیح دهید ؟

14 - وظیفه هر یک را بنویسید .

 الف-ارتیروپوئیتین                                               ب-گاماگلوبولین     

ج- ترومبوپلاستین                                                د- نوترفیل

15- شکل دستگاه گردش خون ماهی را رسم و نامگذاری کنید .

16 - الف-کاهش o₂ و گرما چه تاثیری بر رگهای رعضلا نی دارند ؟

ب- تاثیرفشار اسمزی را بر تبادل مواد در مویرگها شرح دهید .

ج-منظور از سیبستول و دیاسبتول چیست ؟

17 - الف-مکاتنیسم بازشدن روزنه های هوایی را شرح دهید .

ب-نظریه هم چسبی –کشش را بطور خلاصه توضح دهید .

18 - شکل قلب انسان را رسم کرده و حفرات و دریچه های آنرا نام گذاری کنید ؟

19 - الف- گره پیش آهنگ چه فرقی با گره دهلیزی بطنی دارد ؟

ب-یک منحنی کلاسیک الکتروکاردیوگرام را رسم کرده و بنویسید هر موج مربوط به فعالیت چه بخشی از قلب می باشد ؟

20 - الف- چرا مویرگها محل مناسبی برای تبادل مواد می باشند ؟

ب-دو مورد از وظایف خون را بنویسید ؟

ج-مکانیسم انعقاد خون را با رسم شکل نشان دهید .

21 - دستگاه گردش خون را در ماهی و ملخ با یکدیگر مقایسه کنید .

22 - وظیفه دریچه های لانه کبوتری و سینی شکل را بنویسید .

23- اولاً – حرکت گلبولهای سفید مقابل چه نام دارند ؟

ثانیاً – وظیفه هر یک چیست ؟

ثالثاً – چه فرقی با یکدیگر دارند ؟

24 - مسیرهای عبور آب در عرض ریشه نام برده و توضیح دهید .

25 - چه نیروی در تبادل مواد بین مویرگ ها و بافت ها دخالت دارند . نقش هر یک را درمبادله مواد بنویسید .

26 - مایع میان بافتی چیست ؟

27 - الف- چرا عروس دریایی نیازی به دستگاه گردش خون ندارد ؟

ب-چرا دستگاه گردش خون ماهی ساده و کامل می نامند ؟

ج-بافت گرهی چیست ؟

28 - روزنه های آبی و هوایی را با یکدیگر مقایسه نمایید .

29 - الف- حجم ضربه ای چیست ؟

ب-کاهش اکسیژن چه تاثیری بر رگهای جدار کیسه های هوایی دارد ؟

ج-منظور از دستگاه گردش خون مضاعف چیست ؟

د-دو عامل موثر در گردش خون در سیاهرگها را نام ببرید .

30 - الف-منوسیت ها چگونه از بدن دفاع می کنند ؟

ب-چرا گیاهان تیره گل ناز روزنه های خود را در شب باز می کنند ؟

ج-نقش شته ها در پژوهش مربوط به شیره چیست؟

سوالات برگزیده امتحانی فصل 7

1 -الف-نوع مواد دفعی نیتروژندار پرندگان و قورباغه را نویسید.

ب- چگونگی تشکیل ادراردرنفرون ها را شرح دهید . ( سه مرحله تشکیل ادرار را شرح دهید.)

2 -الف- شکل دستگاه دفع ادرار انسان را رسم کرده ، نامگذاری کنید .

ب- ساختمان کلیه را بطور کامل توضیح دهید .

3 - فضای درون نفرونها جزء محیط داخلی بدن محسوب می شود  یا خیر. چرا؟

4 - نقش پدیده تراوش ، ترشح و بازجذب را در تشکیل ادرار توضیح دهید .

5 - الف-ماده دفعی نیتروژن دار پلاناریا و کوسه ماهی چیست؟

ب- چه عواملی باعث تراوش خون به درون لوله های ادراری ( نفرونها ) می شوند ؟

ج-نقش کلیه ها در تنظیم تعادل اسید – باز خون را توضیح دهید .

6 - با توجه به شکل مقابل به سوالات داده شده پاسخ دهید :

اولاً – بخشهای A و C چه نام دارند ؟

ثانیاً – محل باز جذب آمینو اسیدها و گلوکز را مشخص کنید ؟

ثالثاً – شبکه اول و دوم مویرگی در چه بخشهایی تشکیل می شوند ؟

7 - چگونگی تخلیه ادرار را توضیح دهید ؟

سوالات برگزیده امتحانی فصل 8

1- الف- بادکنک شنا و باله دمی چه نقشی در حرکت ماهی دارند ؟

ب- استخوانها تشکیل دهنده شانه را نام ببرید .

ج-حرکات فعال و غیر فعال گیاهان را با یکدیگر مقایسه نمایید.

 2 - الف- چهار مورد از فواید ورزش را بنویسید .

ب- ماهیچه پشت ساق و زردپی مربوط به آن چه نام دارد ؟

3 - انواع بافت استخوان را نام برده ، مشخصات هر یک را بنویسد .

4 - الف-ماهیچه های دلتایی و توام در چه بخشی از بدن قرار دارند ؟

ب- دو نوع بافت استخوانی را با یکدیگر مقایسه کنید .

5 - بسته شدن برگ های گیاه حساس پرازلمس کردن و برگهای دیونه در اثر برخورد حشرات چه نوع حرکتی می باشند ؟

6 - انوع مفصل را نام ببرید و آنها را با یکدیگر مقایسه کنید .

7- دو مشخصه مهم حشرات را بنویسید.

8 - الف- علت تیره و روشن بودن سلولهای ماهیچه مخطط را شرح دهید .

ب-نقش پالک در پرندگان و باله دمی ماهی را بنویسید .

ج-انقباض ایزوتونیک و ایزومتریک را تعریف و مقایسه کنید .

دو مورد از حرکات گرایشی گیاهان را نام ببرید .

9 - ساختار یک سلول ماهیچه مخطط را با رسم شکل (به صورت کامل ) توضیح دهید .

10-  انواع حرکات تنجشی گیاهان را با ذکر مثال شرح دهید ؟

11 - اصطلاحات زیر را تعریف کنید :

الف-سارکومر :  ب-صفحه هنسن: ج- بساوش تنجشی:

12 - الف- یک گیاه حشره خوار نام ببرید .

ب-یک نمونه از حرکت های خود بخودی را با یکدیگر مقایسه کنید .

جزوات آموزشی دکتر رضا مقدسی

دریافت جزوات آموزشی زیست شناسی دکتر رضا مقدسی:               http://emaa.it/vendor/drmoghaddasi52

بی مهری به علوم زیستی

بی مهری به علوم زیستی، دانش پیش­تاز قرن 21 

رضا مقدسی

 یادم هست، در سالهای 1374 تا 1377  که در مقطع کارشناسی ارشد رشته­ی فیزیولوژی جانوری ، از گرایش­های زیست شناسی، در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تحصیل بودم. یکی از نکات جالبی که در مسافرت­ها و صحبت با همسفران معرفی رشته­ی تحصیلی ام به عنوان دانشجو بود. چون  در اکثر موارد زیست شناسی  برا ی آنان نا شناخته بود ناچار رشته­ی خود را  علوم تجربی معرفی می کردم. اکنون با گذشت بیش از ده سال که در محیطهای مختلف آموزشی و دانشگاهی مشغول به تدریس می باشم، هنوز در خیلی موارد زیست شناسی را مهجور و مظلوم می بینم. مثلا اکثر مدیران مدارس برای یافتن دبیران مجرب ریاضی و فیزیک کلی تفحص می کنند و کلاسهای متعدد در طول سال برگزار می کنند ولی برای زیست شناسی... . "تو خود بخوان حدیث مفصل زین مجمل" . و این داستان در داشنگاه و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی همچنان ادامه دارد.

بشر امروزی با بحران­های بزرگی از قبیل آلودگی  و تخریب محیط زیست، کمبود آب شیرین، کمبود نفت و منابع انرژی، سوء تغذیه و بیماری­های مهلک مانند ایدز و مالاریا و ... روبه­رو است. بی شک، حل این مشکلات بدون کمک زیست شناسان امکان­پذیر نمی باشد. در سال­های اخیر پیشرفت­های شگرفی در زمینه­های محتلف علوم زیستی مانند کنترل و درمان بیماری­ها، پیوند اعضای بدن انسان، تولید انواع جدید محصولات زراعی و باغی و ... حاصل شده است که نقش مهمی در افزایش سطح بهداشت و سلامتی جوامع بشری و تولید غذای مورد نیاز آنها داشته است. پیشرفت­های به دست آمده در رشته­های علوم زیستی به قدری سریع است که برای اینجانب که نزدیک به دو دهه از ورودم به این رشته می گذرد، کاملا ملموس است. خوب یادم هست حدود 15 سال پیش که در دوره­ی کارشناسی دبیری زیست شناسی در دانشگاه تربیت معلم تهران در کلاس سلولی و ملکولی دکتر احمد مجد ( از چهره­های ماندگار) وقتی صحبت از شگفتی ­ها و تحقیقات جدید این رشته به عمل آمد برای ما باورکردنی نبود. نمی توانستیم باور کنیم که روزی نه چندان دوردانش سلولی را به این جایگاه رفیع رساند. اکنون با گذشت نزدیک به دو دهه خیلی از آن آرزوها به واقعیت تبدیل شده است.

      دانشمندان و زیست شناسان با مقایسه­ی کمی و کیفی  مقالات ISI  و پیشرفت­های به دست آمده­ی علوم زیستی در ایران و جهان، زیست شناسی را علم پیشتاز قرن 21 می دانند و بر جایگاه رفیع این علم مهر تایید می زنند. این در حالی است که در کشور ما و به خصوص در آموزش و پرورش  و دانشگاهها کمترین توجهی به آن می شود. به طوری که امروزه، یکی از دغدغه­های اساسی همه­ی دبیران زیست شناسی، دانشجویان و اساتید این رشته، کم توجهی و بی مهری برنامه­ریزان و مدیران ارشد، اولیاء مدارس و حتی دانش آموزان و دانشجویان به درس زیست شناسی می باشد. در حالی که توانمندیها و قابلیت­های علوم زیستی بر کمتر کسی پوشیده است.

       برای هر ایرانی غیرت­مندی شنیدن نقاط ضعفِ کشور، به ویژه علم و فناوری، دردآور است. موسسات بین­المللی ایران را در بین تولیدکنندگان علمی جهان در مقام چهل و دوم قرار می دهند که در خور و  شایسته­ی ملتی متمدن با سابقه­ی درخشان علمی و تاریخی نمی باشد. در این رتبه­بندی کشورهای امریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس، فرانسه، چین، ایتالیا و کانادا رتبه­های اول تا هشتم را دارا می باشند.

     بررسی ها نشان می دهد که کشورهای پیشرفته جهان سهم عمده ای از درآمد ملی خود را صرف پژوهش در علوم زیستی (زیست شناسی سلولی و ملکولی، بیوشیمی، پزشکی، کشاورزی و فارماکولوژی ) می نمایند و رشته های فیزیک، شیمی، رایانه، ریاضی و مهندسی در رتبه های بعدی قرار دارند. سهم علوم زیستی در تحقیقات جهان 5/57 درصد و علوم فیزیکی (فیزیک، شیمی، ریاضی و مواد ) 5/42 درصد می باشد. این در حالی است که در ایران علوم زیستی 24 درصد و علوم فیزیکی 5/42 درصد از سهم کل تحقیقات کشور را به خود اختصاص می دهند. از طرف دیگر در رتبه­بندی جهانی علوم زیستی ایران حائز رتبه 60 و شیمی  حائز رتبه 44 می باشد. این آمار نشان دهنده توجه شایان و تلاش جدی کشورهای پیشرفته به علوم زیستی می باشد ولی در کشور ما به علوم زیستی توجه مناسب و شایسته نمی شود. البته، تلاش­های صورت گرفته در برخی عرصه­ها مانند سلول­های بنیادی، تولید داروهای جدید و شبیه سازی قابل تقدیر و ستودنی است

در حالی که بیشتر ژورنال­های علمی جهان در زمینه­ی بیولوژی می باشند، ولی در کشور ما سهم مجلات علوم زیستی نسبت به علوم فیزیکی بسیار اندک می باشد. آمار ارایه شده نشان دهنده­ی ضعف عمده­ی ما و فاصله­ی زیاد ما با کشورهای پیشرفته می باشد. رسیدن به استانداردهای جهانی نیاز به عزم ملی و حمایت­های همه جانبه مسئولین و کارگزاران از آموزش و تحقیقات دارد. البته در سالهای اخیر تلاشهای جدی به چشم می خورد. تعداد مقالات ایرانیان در مجلات بین­المللی در فاصله­ی سالهای 1357 تا 1382 از 470 مورد به 3200 مورد افزایش یافته است که رشدی معدل 7 برابر را نشان می دهد. امید می رود  در سالهای آینده شاهد جهش علمی در کشور به خصوص در علوم زیستی باشیم.

عوامل مؤثر بر تولید دانش عبارتنداز:

1-     جذب دانشمندان توانا در زمینه­های مختلف پژوهشی

2-     برگزاری منظم و دوره ای همایشهای علمی و دورههای مشترک آموزشی

3-     دعوت از اساتید معتبر و همکارهای علمی ملی و بین المللی

4-     افزایش اطلاعات علمی در کشور، توسعه­ی دانشگاهها و مراکز آموزشی، دورههای بازآموزی، چاپ کتب و نشریات علمی

5-     بهبود فضای بین المللی

6-     توسعه­ی علوم بین رشته­ای مانند بیوشیمی، بیوفیزیک، بیوشیمیوفیزیک و بیوتکنولوژی

7-     تامین امکانات رفاهی مورد نیاز پژوهشگران

8-     بسترسازی و افزایش امکانات مراکز تحقیقاتی

بنابراین برای پیشرفت علمی کشور در زمینه علوم زیستی سه راهکار پیشنهاد می شود:

1-     توسعه بیولوژی

2-     توسعه شیمی که همکار بیولوژی است

سرمایه گذاری دانشگاهها در زمینه بیولوژی

         

تجزیه و تحلیل موضوعی سوالات آزمون­های مرحله­ اول المپیاد زیست شناسی ایران (از ابتدا تاکنون)

تجزیه و تحلیل موضوعی سوالات آزمون­های مرحله­ اول المپیاد زیست شناسی ایران (از ابتدا تاکنون)

                                                       رضا مقدسی¹؛ دکتر قربانعلی رسام²

1. دبیر زیست شناسی؛ 2. استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

[e-mail]¹

[e-mail]²

چکیده

المپیاد زیست­ شناسی از جدی­ترین رقابت­های علمی در سطح ایران و جهان است که دانشِ زیست شناختی دانش­ آموزان دبیرستانی(رشته تجربی) و دبیران زیست شناسی را به چالشی جدی فرا می خواند. همچنین، این رقابت علمی نقش مهمی در ارتقای تبادل اندیشه­ ها، مواد آموزشی و تحقیقاتی، برقراری ارتباط­های بین­ المللی منظم بین دانش­ آموزان علاقه­ مند به زیست­شناسی، ایجاد ارتباط­ های دوستانه بین جوانان کشورهای مختلف و در نتیجه ارتقای همکاری و تفاهم میان ملت­ها ایفا می کند. این پژوهش، به منظور بررسی سهم موضوعات مختلف زیست شناسی در طراحی سوالاتِ آزمون و مقایسه آن با سرفصل­ های المپیاد جهانی زیست شناسی انجام گرفته است. بنابراین ابتدا سوالات آزمون­های مختلف، براساس سرفصل­های المپیاد جهانی زیست­ شناسی،  دسته بندی و سپس با نرم­ افزار spss مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. بررسی­های نشان می دهد که سرفصل­های زیست­ شناسی سلولی-ملکولی، بیوشیمی و آناتومی- فیزیولوژی (جانوری و گیاهی) بیشترین سهم را در طراحی سوالات دارند؛ در حالی که مباحث رفتارشناسی و سیستماتیک جانداران از درجه اهمیت کمتری نزد طراحان برخوردار می باشند. به علاوه بررسی انحراف معیار سوالات نشان می دهدکه مباحث رفتارشناسی و سیستماتیک به ترتیب کمترین و بیشترین نوسان را از حیث تعداد سوالات در دوره­های مختلف داشته اند.  با توجه به این که اکثر دانش ­آموزان نداشتن شناخت کافی از سرفصل­های المپیاد زیست­شناسی را مهم­ترین دلیل عدم شرکت در این رقابت مهم علمی می دانند، نتایج حاصل از  این پژوهش می تواند بسیار تاثیرگذار باشد.    

لغات کلیدی: المپیاد زیست شناسی، زیست شناسی

مقدمه

بشر امروزی با بحران­های بزرگی از قبیل آلودگی  و تخریب محیط زیست، کمبود آب شیرین، کمبود نفت و منابع انرژی، سوء تغذیه و بیماری­های مهلکی مانند ایدز و مالاریا و ... روبه­رو است. بی شک، حل این مشکلات بدون کمک زیست شناسان امکان­پذیر نمی باشد. در سال­های اخیر پیشرفت­های شگرفی در زمینه­های محتلف علوم زیستی مانند کنترل و درمان بیماری­ها، پیوند اعضای بدن انسان، تولید انواع جدید محصولات زراعی و باغی ... حاصل شده است. این پیشرفت­ها نقش مهمی در افزایش سطح بهداشت و سلامتی جوامع بشری و تولید غذای مورد نیاز آنها داشته است. لذا جایگاه و اهمیّت علوم زیستی  در زندگی بشر امروزی و تلاش برای صعود به جایگاه بالاتر دراین رشته امری اچتناب ناپذیر است. در راستای آن تجهیز به تکنیک­های پیشرفته و برخورداری از فرصت­های ارزشمند ناشی از آن، نظیرافزایش ضریب سلامتی و امید به زندگی در جامعه، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد ارزی کشور و ...  تاثیر بسزایی در آینده­ی این مرز و بوم خواهد داشت. المپیاد زیست شناسی فرصتی است برای یافتن استعدادها و افراد توانمندی که بتوانند خاطره پورسینا و خوارزمی را در دنیای امروزی زنده نمایند.

برای مطالعه و دانلود اصل مقاله به مجله رشد زیست شناسی شماره 93 زمستان 1392 مراجعه   فرمایید.

آموزش مفهومی زیست شناسی و کتب کمک درسی

آموزش مفهومی زیست شناسی و کتب کمک درسی

رضا مقدسی

                                                                                                                                      فضل خدای را که تواند شمار کرد     یا کیست آن که شکر یکی از هزار کرد

تاکنون بیش از یک دهه از تغییر نظام آموزشی کشور، از ترمی به سالی- واحدی می گذرد. فرایندی که با تغییرات بنیادین در محتوا و برنامه ی آموزشیِ زیست شناسی کشور همراه بود. از مهم ترین تغییرات اجرا شده در نظام سالی – واحدی، می توان  به حذف ناشایست درس آزمایشگاه زیست شناسی ( سال سوم تجربی ) و درس زیست و بهداشت سال دوم ( کلیه رشته ها) نام برد.

در چند سال اخیر لزوم برنامه ریزی و اجرای تحول بنیادین در نظام آموزش و پرورش کشور مطرح شده است.  به دنبال آن سند برنامه درس ملی تدوین گردید. "برنامه درس ملی سندی است که نقشه کلان برنامه درسی و چارچوب نظام برنامه ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می نماید" . یکی از مهم­ترین اهدافی که در تدوین برنامه درسی ملی مورد انتظار می باشد، آموزش عمیق مفاهیم و پرهیز از "تست زدگی" است. به همین منظور در برنامه درسی جدیدِ مدارس، آزمون های تشریحی به تدریج جایگاه ویژه­ای یافته­اند و سوابق تحصیلی دانش آموزان تاثیر بیشتری در قبولی آنها در کنکور سراسری دانشگاه­ها دارد. به طوری حتی ادعا می شود، در آینده­ای نه چندان دور، آزمون کنکور به تدریج حذف و آزمون­های نهایی و سوابق تحصیلی دانش آموزان ، به جای آنها، ملاک قبولی در دانشگاه خواهد شد.

وقتی صحبت از برنامه درسی ملی، تحول بنیادین آموزش و پرورش، حذف کنکور و آموزش مفهومی علوم در کشور مطرح شده است، منظور و مقصود چیست؟ چگونه می توان کتابی متناسب با این حال و روز پیدا کرد؟

پیدا کردن یک کتابِ کمک درسی مناسب در بین حجم عظیم کتب موجود با تبلیغات رنگارنگ کاری مشکل است. این سوال مهم اکثر دانش آموزان است که، "چه کتابِ کمک درسی برای افزایش قابلیت­های علمی من مناسب است"؟ 

پاسخ اینجانب، به عنوان دبیر زیست شناسی، که عمری را صرف آموزش و پژوهش در این رشته نموده­ام، این است: بهترین، جامع­ترین و مناسب­ترین کتاب برای مطالعه دانش آموزان، برای کنکور و امتحانات نهایی، کتاب درسی است. البته نه به این دلیل که کتب درسی زیست شناسی دبیرستان جامع و کامل­اند؛ بلکه به این دلیل که کتب درسی، منبع اصلی امتحانات نهایی و کنکور می باشند، کتابِ مقدس دانش آموزان محسوب می شوند.

دومین دلیل که  اختصاص به کتاب­های  زیست شناسی دارد، تفاوت جدی بین آموزش زیست شناسی با سایر علوم  است. در  توضیح این مطلب لازم است این طور عنوان کنم که، درس زیست شناسی نه کاملا حفظی است و نه مثل ریاضی کاملا محاسباتی. ولی یادگیری زیست شناسی نیاز به حفظ اصطلاحات و مفاهیم زیادی دارد که همانند جدول ضرب ریاضی و فرمول­های فیزیک محسوب می شوند؛ به طوری که بدون آنها نمی توان درباره­ی هیچ فرایند یا پدیده  زیستی صحبت کرد. ولی همانطور که به صرف حفظ فرمول­ها و تعاریف علوم فیزیکی نمی توان مسایل این علوم را حل کرد، با حفظ اصطلاحات زیست شناسی نیز نمی توان به تشریح و تبیین پدیده­های زیستی پرداخت و روابط بین آنها را پیدا کرد. بنابراین اصطلاحات و مفاهیم بسیار زیست شناسی ابزار کارند، مثل جدول ضرب برای انجام محاسبات پیچیده ریاضی.  برای فهم دقیق و عمیق زیست شناسی باید ضمن حفظ اصطلاحات و مفاهیم فراوان این علم، که به گستردگی حیات می باشند، بر آنها تمرکز کرد و ارتباط طولی و عرضی آنها را درک کرد.

درک عمیق در زیست شناسی به ابزارهای فراوانی مانند امکانات آزمایشگاهی، تصاویر و پویانماهای مناسب و سایر امکانات جدید و قدیم آموزشی دارد. کتب کمک درسی و اموزشی مناسب نیز از جمله منابع آموزشی می باشند که دانش آموزان را به درک صحیح و عمیق مفاهیم زیستی کمک می کنند. با توجه به اینکه اکثر دانش­آموزان نابغه نیستند، بنابراین نیاز جدی به راهنمایی دبیران و مطالعه کتب دیگر برای درک عمیق دارند. البته معنی این جمله عدم نیاز دانش­آموزان تیزهوش به مطالعه کتاب نیست. شعار همیشگی من برای دانش­آموزان این است:" به جای بارها خواندن یک کتاب، کتب متعددی مطالعه کنید". چرا؟ چون هر مولف مفاهیم را به زبان خاصی توضیح می دهد، بنابراین مطالعه­ی کتب گوناگون مثل عکس برداری از  یک گل از زوایای مختلف است که همه جوانب را نشان می دهند.

متاسفانه بر خلاف واقعیت موجود، اکثر دانش آموزان، زیست شناسی را درسی کاملا حفظی می دانند و فقط به تکرار و حفظ­کردن مطالب می پردازند. از طرف دیگر با توجه به تحولات بنیادین در آموزش و پرورش، به تبع آن شیوه­های آموزش و ارزشیابی نیز متحول می شود؛ یعنی آموزش مفهومی و ارزشیابی مفهومی. در بررسی­هایی به عمل آمده از آزمونهای نهایی سوم به این نکته مهم پی خواهید برد که بیش از 95 درصد سوالات امتحانی در حیطه دانشی می باشند که کمترین ارزشی از نظر آموزشی دارند. سیر تحول آزمونهای نهایی در چند سال اخیر به سمت حیطه­ی دانش بوده است. تکرار این روند در طول بیش از یک دهه باعث القای این تصور غلط شده است که زیست شناسی را فقط باید حفظ کرد. بنابراین، چه بسا اگر دبیران زیست شناسی سوالات مفهومی طرح کنند با اعتراض اولیا و دانش آموزان مواجه می شوند که سوالات خارج از کتاب است. در مقام مقایسه اگر مثلا دبیر ریاضی یا فیزیک  مسائلی را سر کلاس حل کرده و عین آنها را برای امتحانات ارایه دهد دانش آموزان تعجب خواهند کرد، چون حداقل انتظار دارند مسائلی جدیدی برای امتحان طرح شود.

در برنامه جدید آموزشی که به دنبال حذف کنکور می باشند، جایگزین مناسب را امتحانات هماهنگ با سوالات مفهومی می دانند. پاسخ به سوالات مفهومی نیاز به اموزش مفهومی دارد که اندکی با آزمون­های چندگزینه­ای تفاوت دارد.

مانند خورشید

با نور و گرمای محبت و نیروی هستی بخش خدمت

می توان در بین مردم آسان درخشید

بر دیگران تابید و جان تازه بخشید

عصر زیست شناسی

عصر زیست شناسی

رضا مقدسی

دانشجوی دکتری نوروفیزیولوژی- دانشگاه شهید چمران اهواز(روزانه)

Email: [e-mail]

 

بیش از یکصد سال پیش گریگور مندل به دنبال تلاش­های مجدانه و پیگیر در پایه گذاری علم جدیدی که بعدها   ژنتیک نام گرفت، نتوانست توجه دانشمندان هم عصرش را جلب نماید. ولی او اعتقاد داشت که: بالاخره زمانش فرا خواهد رسِید. اکنون بشر به دنبال انقلاب اتم و انفورماتیک قدم در عرصه جدیدی گذاشته است که مندل اساس آن را بیش ازیکصد و سی سال قبل گذاشته است انقلاب ژنتیک  ... .ژنتیک شاخه ای از علم زیست شناسی است.

     علم زیست شناسی شگفت انگیزترین، گسترده ترین و جذاب ترینِ رشته های علوم تجربی می باشد. گستردگی آن به دلیل تنوع، پیچیدگی و کثرت گونه های جانداران می باشد، که تمام پهنه های زمین ، خشکی ها و آب ها، را اشغال نموده اند و جذابیت آن به خاطر  پرداختن به آثار حیات  و کشف قوانین  حاکم بر زندگی موجودات زنده  می باشد؛ امری که تمام تلاش ها و فعالیت های بشر بخاطر بهبود کیفیت آن است.

      زیست شناسی چشم ما را به جهان بازتر می کند و چشم انداز آفرینش را در مقابل دیدگان عقل ما گسترده تر می سازد. در این علم، آیات الهی را در آفاق مختلف هستی به وضوح و زیبائی مشاهده می کنیم و ترکیب موزون حکمت و علم و قدرت و زیبائی را که از صفات الهی است در یکایک پدیده های هستی مشاهده می کنیم. این مشاهده هم ما را در برابر مبدأ هستی به خضوع و ایمان وا می دارد و هم در بهره مندی صحیح از نعمت های الهی در آفرینش، شناخت و توانائی می بخشد. از این رو، می توان گفت که مطالعه ساختمان موجودات زنده از دریچه علم زیست شناسی، در واقع مطالعه بخش وسیعی از کتاب خلقت و نظاره کردن بر بسیاری از آیات اعجاب انگیز   و    تحیر آفرین خالق جهان است. لذا درس زیست شناسی، در عین حال درس خداشناسی و آشنائی با زیبائی و ظرافت و اتقان صنع پروردگاری است. زیست شناسی پرده از روی بخش وسیعی از نظم و تدبر عمیق و مافوق تصور حاکم بر جهان را کنار می زند.

    ابزار شناخت در زیست شناسی، بسان هر علم تجربی دیگر، مشاهده و تجربه است،  وسیله ای که دانشمندان زیست شناسی برای مطالعه در محیط های زنده از آن سود    می جویند و به کمک آن به شناخت قوانین حاکم بر موجودات زنده می پردازند، حس و تجربه است.

     بشر امروزی با مشکلات و معضلاتی روبروست که بدون کمک زیست شناسان قادر به حل آنها نمی باشد. هم اکنون بیش از 7 میلیارد انسان در سطح کره زمین زندگی   می کنند و هر ثانیه سه نفر به تعداد آنها افزوده می شود . اکنون بشر به سرعت در حال بلعیدن  منابع طبیعی است. هم اکنون در هر ثانیه بیش از یک هکتار از جنگل های گرمسیری جهان در حال نابودی است و زمین تا کنون تقریباً نیمی از جنگل های بارانی استوائی خود را از دست داده است. پیش بینی می شود در آینده ای نه چندان دور این جنگل ها از بین بروند. در اثر تخریب وسیع جنگل­ها که انسان بخرد[1] (!) مسبب آن است،   حدود 000/50 گونه گیاهی یعنی 4/1 کل گونه های موجود، همراه با 2000  گونه پرنده و تعداد بی شماری از گونه های حشرات منقرض خواهد شد.

    هم اکنون، بیش از یک سوم جمعیت جهان از گرسنگی   و سوء تغذیه و یا هر دو رنج می برند و 4/3 آنها آب و مسکن کافی ندارند. بنابراین تعداد زیادی از انسان­ها در کشورهای جنوب (در حال توسعه ) از گرسنگی و یا امراض ناشی از سوء تغذیه جان می سپارند. اصلی ترین علت پدید آورنده این وضع رشد مداوم جمعیت آدمی به ویژه در کشورهایی است که کمبود غذا در آنها مشهودتر است. در عین حال، هنوز هم رشد جمعیت در بیشتر کشورهای فقیر بسیار بیشتر از رشد جمعیت کشورهای صنعتی و ثروتمند است. در نتیجه، روز به روز اغنیا، غنی تر و فقرا فقیرتر می شوند.

    بحران های دیگری همانند  کمبود آب شرب،کمبود انرژی و ایدز و ابولا نیز روز به روز فشار مضاعفی را به بشرِ متمدن وارد می نمایند. امروزه زیست شناسان به همراه دانشمندان سایر علوم در تلاش­اند راه حل هایی برای مشکلات پیچیده بشر بیابند. راه هایی برای تولید بیشتر غذا، کشف دارو های جدید، درمان بیماری­ها و یافتن راه حل هایی برای نجات گونه های در خطر انقراض و ...  و البته خشک­سالی و پدیده ریزگردها در کشور ما.

     بررسی ها نشان می دهد که کشورهای پیشرفته جهان سهم عمده ای از درآمد ملی خود را صرف پژوهش در علوم زیستی (زیست فناوری، علوم شناختی، کشاورزی و ... ) می نمایند و رشته­های فیزیک، شیمی، ریاضی و مهندسی در رتبه های بعدی قرار دارند. سهم علوم زیستی در تحقیقات جهان 5/57 درصد و علوم فیزیکی (فیزیک ، شیمی ، ریاضی و مواد ) 5/42 درصد می باشد. این در حالی است که در ایران علوم زیستی 24 درصد و علوم فیزیکی 5/42 درصد از سهم کل تحقیقات کشور را به خود اختصاص می دهند. از طرف دیگر در رتبه  بندی جهانی علوم زیستی ایران حائز رتبه 60 و شیمی  حائز رتبه 44 می باشد. این آمار نشان دهنده توجه شایان و تلاش جدی کشورهای پیشرفته به علوم زیستی می باشد ولی در کشور ما به علوم زیستی توجهی درخور نمی شود. البته در سال­های اخیر تلاش­های جدی و در خور تقدیری در زمینه زیست فناوری صورت گرفته است.

     دروس زیست شناسی مدارس سه هدف عمده را دنبال می کنند: انتقال دانستنی های لازم درباره جاندارن و محیط زیست آنها به فراگیران، ایجاد مهارت ها و توانائی های لازم در دانش آموزان و به  وجود آوردن نگرش زیستی مناسب در آنها  به طوری که به عنوان شهروندی آگاه و مسئولیت پذیر قادر به درک صحیح مسائل بهداشتی و زیست  محیطی و کمک به حل مسائل زیستی خود  اطرافیان و جامعه به ر روش منطقی و علمی باشند.

     زیست شناسی علمی تجربی است و فقط با حفظ کردن مطالب آن، بدون داشتن مهارت لازم در زمینه اندیشیدن و پژوهش در دنیای پیرامون، نمی توان سهم شایسته­ای در پیشبرد آن بر عهده گرفت.

     علم زیست شناسی در عصر حاضر دروان گذر از زیست شناسی توصیفی به   زیست شناسی تحلیلی را طی می کند. زیست شناسی امروز می کوشد تا با تکیه بر یافتن الگوهای ساختمانی و علمی مشترک در بین اشکال گوناگون حیات، به درک صحیحی از منطق حیات (The logic of life ) نائل آید و قانونمندی پدیده های مختلف زیستی را دریابد. به قول فرانسوا  ژاکوب (F.Jacob –1972 ) « هدف  زیست شناسی امروز، درک و توجیه خصوصیات جانداران براساس اجزای سازنده آنهاست ».

   زیست شناسی امروز نگرش چرا جویانه دارد و ادموند ویلسون (E. .Willson) کلید دستیابی به پاسخ چراها را چنین می داند: « کلید هر مسئله زیست شناختی را سرانجام باید در سلول جستجو کرد، چون هر جاندار یا خود یک سلول یا زمانی یک سلول بوده است ».  این همان وظیفه ای است که زیست شناسی سلولی و ملکولی بر عهده دارد. مهندسی ژنتیک، که یکی از دستاوردهای این علم است ابزار قدرتمندی است که نه تنها در علوم زیستی بلکه در تکنولوژی جایگاه بسیار رفیعی به خود اختصاص داده است.

   بیوتکنولوژی، با بهره گیری از فنون مهندسی ژنتیک و اصول ژنتیک ملکولی چنان تأثیرشگرفی بر روندهای علمی و اقتصادی نهاده است که آن را « انقلاب سوم علمی » نام نهاده اند. انقلابی که به عقیده بسیاری از پژوهشگران به دنبال انقلاب اتم و انقلاب  انفورماتیک و رایانه آینده بشر به آن متکی است.

    تا کنون تحقیقات زیست شناسی به مشاهده مقدماتی پدیده های طبیعی محدود بوده است ولی اکنون این دورنما را مشاهده می کنیم که قادر به کنترل و کارگردانی    سیستم های زنده خواهیم بود. این دانش قبلاً هرگز به دست نیامده بود مگر در داستان­های تخیلی.

    بنابراین اگر بشر بخواهد کره زمین را به عنوان تنها زیستگاه شناخته شده در عالم با تمام زیبائی هایش حفظ کند، چاره ای ندارد که برنامه ریزی دقیق و حساب شده ای برای استفاده از طبیعت و منابع آن بنماید. آموزش اصول محیط زیست در مدارس نقش بسیار مهمی در این زمینه دارد.

 به امید آنکه آسمان زمین مان، همواره آبی  آبی و جنگل هامان همواره سبز سبز باشند. به قول سهراب سپهری:

آب را گل نکنیم،

مردمان سر رود، آب را فهمیدند.

گل نکردندش، ما نیز

آب را گل نکنیم.

منابع :

1-    دانش زیست شناسی ،پل وایس و ریچارد کوف ، انتشارات مدرسه،1372

2-    زیستن در محیط ریست، جی تی میلر ، انتشارات دانشگاه تهران،1371

3-  مبانی ژنتیک ملکولی ، سید علی آل محمد و منیژه رحمانی ، انتشارات فاطمی ،1381

4-    زیست شناسی ، دانش پیشتاز قرن ، دکتر موسوی موحدی ، دانشگاه تهران (IBB)

5-    هشت کتاب ، سهراب سپهری

 

---

1-Homo sapiens

مصاحبه با مجله رشد زیست شناسی: شماره 100 ؛ تابستان 1394

1-    سال‌هاست جناب عالی در نهایت سخاوت‌مندی نوشته‌های تألیفی یا ترجمه‌ای خود را برای مجله رشد آموزش زیست‌شناسی می‌فرستید و بدین وسیله سعی می‌کنید تلاش‌های خود را که در مسیر ترویج علم روی می‌دهند با همکاران‌تان به اشتراک می‌گذارید. بسیاری از نوشته‌های شما در مجله چاپ شده است. انتشار این آثار چه تأثیری روی خود شما و دانش‌آموران‌تان داشته است؟    

اینجانب  سعی می کنم مصداق "میاسای زآموختن یک زمان " باشم. لذا سعی می کنم بیشترین فرصت ممکن را صرف آموزش و پژوهش کنم. مجله رشد زیست شناسی هم به نوعی، فرصت آموزشی محسوب می شود. از طرفی دنیای زیست شناسان بسیار رنگارنگ و شگفت انگیز است.به قول استاد سخن:

برگ درختان سبز در نظر هوشیار      هر ورقش دفتریست معرفت کردگار

چندی قبل تصویری از DNA  را دیدم؛ نردبانی حلقوی در زمینه­ای آسمانی. بلافاصله مقاله ای با عنوان DNA، نردبانی رو به خدا نوشتم. که خوشبختانه مقاله و عکس مورد نظر در مجله رشد زیست شناسی چاپ شد. در عصر بی هویتی و سرگشتگی بشر، آیا  زیست شناسی راهی همگانی و بی انتها با هزاران خط، برای شناخت خدا نیست؟ آیا می توان برای حل مشکلات ریز و درشت بشری، بدون همکاری علم زیست شناسی راهی پیدا کرد؟ بنابراین کافیست عینک مان را شفاف­تر کنیم.

 

2-    آیا بازخوردهایی پس از انتشار این تجربه‌ها داشته‌اید، مثلاً تاکنون به خاطر نشر این تجربه‌ها از شما قدرشناسی شده است؟   

 البته. چاپ اولین مقاله ام در مجله رشد زیست شناسی شادی و انرژی مضاعفی را به من و خانواده­ام هدیه کرد. تاکنون بیش از بیست نوشته یا شاید بتوان گفت مقاله، از من در "رشد آموزش زیست شناسی" چاپ شده است. با توجه به علاقه خاص اینجانب به رشته زیست شناسی و طبیعت، به طور دائم در فکر موضوعات جدید هستم. و همواره چند موضوع را برای نوشتن در ذهن می پرورانم. شاید خیلی از دوستان نزدیک از این موضوعات اطلاع نداشته باشند.  مگر این که خودشان مجلات رشد را مطالعه کنند. ولی در انتخاب معلم نمونه لحاظ می شوند.البته با امتیاز بسیار محدود، که امیدوارم اصلاح شود.

 

3-      عکس‌العمل همکاران و دانش‌آموزان‌‌تان در مورد انتشار این تجربه‌ها چگونه بوده است؟

مقالاتی را که درباره آموزش زیست شناسی، آزمایشگاه زیست شناسی و المپیاد زیست شناسی نوشته­ام، بیشتر مورد استقبال می باشد. سایر مقالات علاقمندان خاص خود را دارد. البته دوستان نزدیک، گاهی  با حرارت و شعف خاصی از مقالاتم صحبت می کنم. که فکر می کنم از این موضوع واقعا خوشحال می شوند.برای دانش آموزان شاید جذابیت بیشتری داشته باشد. چون سوالات کودکانه­ای که در مورد کتب و مقالاتم می پرسند،  برایم جالب است.  

 

4-     همه نوشته‌هایی که در مجله منتشر می‌شوند، پیش از چاپ ویرایش می‌شوند. شما فرایند ویرایش نوشته‌های خودتان را چگونه می‌بینید؟ آیا مصداق‌هایی مثبت یا منفی در این باره دارید؟

معمولا ویرایش علمی را خودم بر عهده می گیرم. ولی همسرم با توجه به این که رشته ادبیات فارسی هستند، از لحاظ ادبی بازنگری نهایی می کنند. 

 

5-     اگر همکاران شما بخواهند مانند شما به فعالیت علمی آموزشی بپردازند، چه توصیه‌هایی برای آنان دارید؟

اول این که، باید واقعا عاشق باشند. معلمی تلفیقی از عشق و علم و هنر است. عاشق میهن، عاشق بشریت و عاشق علم. برای موفقیت بیشتر، باید به ابزارهای علمی و فنی روز تجهیز شوند. اگر به خودمان رجوع کنیم، که دنبال چه چیزی هستیم و هدف واقعی ما در زندگی چیست؟ موضوعات بسیار زیادی برای کار وجود دارد. به نظرم فلسفه زندگی را باید برای خود دوباره تعریف کنیم. به دنبال بازکردن افق­های جدیدباشیم. جامعه ما، به تلاش معلمان و فرهیختگان نیاز دارد. وظیفه ما بنگاه داری و کاسبی نیست. وظیفه ما فرهنگ سازی است. از طرفی با برنامه ریزی می توان همه فعالیت­های مفید را انجام داد: کار ، تدریس، مسافرت، ورزش و ... آیندگان درباره ما قضاوت خواهند نمود. گذشتگان خوشنامی برای آنها باشیم.

 

6-      چه مشکلاتی در برابر شما قرار دارند؟ چه راه حل‌هایی برای آنها دارید؟

 مهم ترین مشکل کمبود وقت است. با تمام برنامه ریزی و تلاشی که به خرج می دهم همیشه موضوعات کار نشده فراوان دارم. امیدوارم دوران بازنشستگی فرصت لازم را برای ثبت تجربیات آموزشی را بدهد.

7-    ویژگی­های معلم موفق از دیدگاه حضرت­عالی کدام­اند؟

به نظر اینجانب اکثر معلمان این مرز و بوم در امر آموزش، نمونه و الگو هستند. ولی شاید انجام فعالیت­های متنوع علمی و آموزشی باعث گزینش تعداد اندکی از ایشان به عنوان معلم نمونه می شود. به نظر من یک معلم در درجه­ی اول باید به تقدس و نقش ارزنده­ی خود  در پیشرفت جامعه ایمان قلبی داشته باشد؛ تا بتواند در امر تدریس جدی و خستگی ناپذیر باشد. در درجه­ی دوم، معلمین نمونه برای موفقیت در امر تدریس،  به طور دائمی به کسب مهارت­ها و تخصص­های علمی و فنی لازم اهتمام ورزیده و  اطلاعات علمی خود را همواره به روز نمایند. برای نیل به این هدف داشتن آشنایی کافی با زبان علمی بین­المللی (انگلیسی) و رایانه امری اجتناب­ناپذیر است. همچنین با توجه به این  که تدریس فرایندی چند بعدی است؛ موفقیت در آن مستلزم برقراری رابطه­ی عاطفی مناسب با شاگردان، ضمن حفظ شأن و موقعیت معلمی دارد. بنابراین معلمین بایستی نیازهای عاطفی-روانی دانش آموزان و تفاوت­های فردی آنها را در نظر بگیرند.

 

8-     چه عواملی می توانند موفقیت یک معلم را رقم بزند؟

 با توجه به این که تعلیم کاری فکری است، لذا بدون آرامش روحی و روانی مناسب و سلامت جسمی کافی نمی توان معلمی کرد. این جنبه از کار به محیط خانواده مربوط می شود. سپس پشتکار و جدیت در کسب  مستمر علم و انتقال آن به شاگردان بایستی در دستور کار باشد. بعلاوه، معلم در کسب علم و دانش نیاز به تواضع و فروتنی دارد. به قول ابن سینا دانشمند بزرگ ایرانی " تا بدین جا رسید دانش من * که همی بدانم، که نادانم".  از دیگر عوامل موثر در این زمینه، با توجه به پیشرفت­های سریع دانش، آشنایی با ابزارهای نوین آموزشی و پژوهشی مانند رایانه و اینترنت است. این ابزارها امکانات مناسبی برای پیشرفت سریع و نیل به اهداف آموزشی را فراهم می سازند. هم­چنین دارا بودن اخلاق انسانی و تعامل مناسب با همکاران و کادر اداری آموزشگاه نیز شرایط روحی مناسبی برای موفقیت معلمین در آموزش فراهم می نمایند.

 

9-    بزرگداشت مقام معلم در سال­روز شهادت استاد شهید مطهری، چه دستاوردهایی می تواند داشته باشد؟

 همه­ی جوامع بشری همواره نیاز به الگو های مناسب اخلاقی و علمی دارند، تا خود را با آنها سنجیده و به سوی موفقیت گام بردارند. استاد شهید مطهری خود الگویی بود، از علم، تلاش، انسانیت و معنویت. بنابراین در روز بزرگداشت این استاد بزرگوار، با معرفی شاخص­ها و پارامترهای مورد نظر در جامعه­ی اسلامی برای انتخاب معلم نمونه، می توان ضمن تقدیر از معلمین نمونه و تشویق ایشان به تلاش مضاعف، سایر معلمین فداکار را نیز با این مجموعه آشنا و امیدوار کرد.

 

این همه گفتیم لیک اندر بسیچ         بی عنایات خدا هیچیم، هیچ

قطره­ی دانش توبخشیدی ز پیش           متصل گردان به دریاهای خویش

DNA نردبانی رو به خدا

DNA، نردبانی رو به خدا

رضا مقدسی

کاشکی هستی زبانی داشتی        تا زهستان پرده ها برداشتی

هر چه گفتی ای دم عیسی از آن    پرده ای دیگر بر آن بستی بدان

          در سال 1898 فردریک میشر، پزشک سوئیسی، با مطالعه ی هسته ی گلبول های سفید خون انسان، ماده ای با خاصیت اسیدی را کشف نمود و آن را نوکلئین نامید. بعدها، گروهی از بزرگان علم زیست شناسی مانند اسوالد ایوری، اروین شارگاف، موریس ویلکینز و روزالین فرانکلین با مطالعه ابعاد گوناگون آن به کشفیات جدیدی درباره ی این ماده جدید و شگفت انگیز رسیدند. سرانجام دو جوان نابغه به نام های جیمز واتسون و فرانسیس کریک در موسسه تحقیقاتی کاوندیش واقع در کمبریج لندن با کشف ساختار سه بعدی DNA یا ماده ی ژنتیک نام خود را در تاریخ علم جاودانه ساختند. به پاس این موفقیت بزرگ در سال 1962 به افتخار دریافت جایزه ی نوبل نایل آمدند.

          واقعا DNA چیست؟ اسید دزوکسی (دئوکسی) زیبونوکلئیک یا DNA نوعی ماده ی آلی نیتروژن دار است که به همراه RNA (ریبونوکلئیک اسید) در گروه اسیدهای نوکلئیک ( اسیدهای هسته ای) قرار می گیرد. این مولکول، ماده ی وراثتی اغلب موجودات زنده و ویروس ها را تشکیل می دهد، یعنی در کنترل فعالیت های سلولی و انتقال صفات وراثتی نقش اصلی را بر عهده دارد؛ به طوری که می توان مقر آن را در سلول، یعنی هسته ی سلول، مرکز فرماندهی سلول نامید.

          طبق مدل پیشنهادی کریک- واتسون( مدل مارپیچ مضاعف )  DNA از دو رشته ی پلی نوکلئوتیدی تشکیل شده است، که مقابل یکدیگر قرار می گیرند. DNA همچون روبانی پیچ خورده است و فاصله ی بین دو رشته ی DNA همچون فاصله ی بین دو لبه ی روبان پیچ خورده ثابت می ماند. این مدل، به مدل مارپیچ دو رشته ای ( مارپیچ دوگانه ) معروف است. مارپیچ دورشته ای در واقع شبیه نردبانی است که حول محور طولی خود پیچ خورده است. نرده های این نردبان را گروه های قند-فسفات تشکیل می دهند. بازهای یک رشته در مقابل بازهای رشته ی دیگر قرار دارند و پله های این نردبان را می سازند. بین بازهایی که مقابل هم هستند، پیوند هیدروژنی وجود دارد.

          این کشف به ظاهر ساده سال های طولانی دانشمندان بسیاری را به خود مشغول داشته بود. بنابراین کریک و واتسون را می توان نوابغی نامید که نتیجه پژوهش های سایر بزرگان قبل   از خود را هوشمندانه کنار هم چیده و به این کشف بزرگ نایل آمدند. به گفته ی ایزاک نیوتون، " آنها بر دوش غول پیکران ایستادند".

     حال، اگر با دقت به دنیای موجودات زنده نگاه کنیم، شگفتی های بیشماری را می توان یافت که همه ی آنها مدیون DNA است. با وجود این که بیش از 7 میلیارد انسان بر روی کره ی زمین زندگی می کنند، آیا تا به حال دو انسان شبیه به دیده اید؟ با وجود شباهت های  بین برخی از انسان ها مانند دوقلوهای همسان ، هیج دو انسان دیگری را نمی توان یافت که DNA، اثر انگشت و سایر صفات وراثتی آنها شبیه یکدیگر باشد. پس می توانیم ادعا کنیم ، هریک از ما بی نظیریم و هیچ نسخه ژنتیکی شبیه ما در عالم وجود ندارد!!

          بیوسیستماتیسین ها ادعا می کنند، تاکنون قریب به پنج میلیون گونه موجود زنده را در جهان شناسائی و نامگذاری کرده اند. این در حالی است که زیست شناسان تعداد گونه های کشف نشده ی موجودات زنده را بیش از 10 برابر گونه های شناسنامه دار می دانند. اگر یکی از ساده ترین موجودات زنده مانند باکتری E.coli را با دقت نگاه کنیم، مشاهده می شود که DNA این پروکاریوتِ تک سلولی دارای شش میلیون نوکلئوتید و حدود سه هزار ژن است. حال در مقام مقایسه ، موجودات یوکاریوت پرسلولی ساختاری به مراتب پیچیده دارند و زوایای بسیاری از آنها کشف و معرفی نشده است. مثلا ژنوم انسان دارای شش بیلیون نوکلئوتید و حدود سی هزار ژن است. اطلاعات ما درباره ی DNA انسانی در مقایسه با سوالات بدون پاسخ بسیار ناچیز است. تمام این شگفتی ها نیز مدیون DNA می باشد.

          الفبای DNA چهار حرفی است: تمام اطلاعات و ویژگی های یک جاندار به صورت حروف و علائم رمز یا کدهای ژنتیکی در DNA نهاده شده است. به عبارتی حروف الفبای DNA از چهار نوکلئوتید آدنین(A)، تیمین(T)، گوانین(G) و سیتوزین(C) تشکیل شده است که دو به دو مکمل یکدیگرند؛ یعنی آدنین مکمل تیمین و گوانین مکمل سیتوزین می باشد. بنابراین اگر در یک رشته ی DNA نوکلئوتید آدنین دار قرار داشته باشد در رشته ی مقابل آن تیمین قرار می گیرد. در مورد گوانین و سیتوزین نیز چنین می باشد.

         به نظر شما با چهار حرف چند کلمه و جمله می توان ساخت؟ دنیای موجودات زنده به گونه ای تکامل یافته است که محدودیتی برای تولید ژنها و صفات جدید وجود ندارد!؟ با در نظر گرفتن تعداد صفات جانداران و تعداد گونه های موجودات زنده می توان رقمی نجومی را از ژنها محاسبه نمود که همه ی آنها فقط از ترکیب این چهار حرف تشکیل شده اند.

                      برگ درختان سبز در نظر هوشیار       هر ورقش دفتری است ، معرفت کردگار

          حال از خود می پرسیم چگونه ممکن است از ترکیب چهار حرف میلیاردها میلیارد صفت در گونه های مختلف جانداران ایجاد شوند؟ از کنار هم قرار گرفتن الفبای چهار حرفیDNA ، 64 رمزِ سه حرفی ( سه تایی) شکل می گیرد که هریک معنی خاصی می دهد ولی معنی آنها در کلیه جانداران یکسان می باشد؛ به عبارتی رمزهای ژنتیکی، جهان شمول(Universal ) می باشند. هر یک از این کدهای ژنتیکی معنی نوعی خاصی اسیدآمینه است که در فرایند رونویسی و سپس ترجمه باعث شکل گیری پروتئین های سازنده ی بدن جانداران می شوند. پروتئین ها نیز به نوبه ی خود صفات جانداران را شکل می دهند. مثلا رنگ های زیبای چشمان معصوم کودکان، هوش سرشار آنها، گروه های خونی فرزندان مان ، همه و همه به نوع پروتئین های سازنده بستگی دارند.

          بنابراین، تنوع صفات جانداران مدیون دنیای متنوع پروتئین ها است، که دانشمندان تعداد انواع آنها را بی نهایت می دانند. پروتئین هایی که خود نتیجه ی رونویسی از DNA می باشند.

            بی شک ، DNA  با همه ی سادگی بسیار پیچیده است که کشف ساختار آن نزدیک به یک قرن دانشمندان را به خود معطوف کرده بود. حال آیا نمی توان این مولکول نردبانی شکل را پله ای رو به خدا نامید؟