ره آورد: سخرانی دکتر موسوی موحدی

 

ره ­آورد

دومین کنگره بیولوژی کاربردی (با دامنه بین‌المللی) در تاریخ 8 و 9 مهرماه 1383 به همت گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در هتل پارس با حضور محققان داخلی و خارجی برگزار شد. هدف کلی آن معرفی و ارائه تحقیقات علمی و کاربردی و همچنین توانمندی‌های علوم زیستی در حل مسائل و مشکلات فراروی بشر امروزی است.

این کنگره در 4 بخش برگزار شد:

1. ارائه مقالات پژوهشی محققان داخلی و خارجی به‌صورت سخنرانی و پوستر
2. کارگاه‌های آموزشی ویژه دبیران زیست‌شناسی
3. بررسی مشکلات آموزش زیست‌شناسی با حضور دبیران و اساتید دانشگاه
4. برگزاری نمایشگاه عکس و وسایل آزمایشگاهی

بخش اول: مقالات پژوهشی

در بین سخنرانی‌های ارائه شده 2 مورد بسیار جالب و حائز اهمیت است:

الف. علوم زیستی دانش پیشتاز قرن: دکتر موسوی موحدی (دانشگاه تهران)

یکی از دغدغه‌های اساسی همه دبیران زیست‌شناسی، دانشجویان و اساتید این رشته‌ها، کم‌توجهی و بی‌مهری برنامه‌ریزان آموزش پرورش و مدیران مدارس و حتی دانش‌آموزان به درس زیست‌شناسی است، درحالی‌که در همه‌جای دنیا به توانمندی‌ها، قابلیت‌ها و جایگاه علوم­زیستی در بین سایر علوم آگاه هستند.

بشر امروزی با بحران‌های بزرگی از قبیل آلودگی گسترده محیط‌زیست، کمبود آب شیربن، کمبود منابع انرژی، سوءتغذیه، ایدز مالاریا و.... روبه‌روست. بی­شک حل این مسائل بدون کمک زیست‌شناسان امکان‌پذیری نمی‌باشد.

در سال‌های اخیر پیشرفت‌های شگرفی در زمینه‌های مختلف علوم زیستی؛ مانند کنترل و درمان بیماری‌ها، پیوند اعضا، تولید انواع محصولات زراعی و باغی حاصل شده است که نقش مهمی در افزایش سطح بهداشت و سلامتی جوامع بشری و تولید غذای مورد نیاز انسان­ها داشته است.

دکتر موسوی موحدی با مقایسه کمی مقالات چاپ شده ISI  علوم زیستی در ایران و جهان، زیست‌شناسی را علم پیشتاز قرن 21 می‌داند و بر جایگاه رفیع این علم صحه می‌گذارد. این در حالی است که در کشور ما و به­خصوص در آموزش‌وپرورش کمترین بهائی به آن داده نمی‌شود. بر ماست(دبیران و اساتید زیست­شناسی) با معرفی جنبه‌های علمی و کاربردی علوم زیستی، دانش‌آموزان را به آن علاقه‌مند نموده و با این برنامه جهانی همراه شویم.

برای هر ایرانی غیرتمندی شنیدن نقاط ضعف علمی کشور به‌ویژه در علم و فناوری دردآور است. مؤسسات بین‌المللی جهان، کشور ما را در بین تولیدکنندگان علمی جهان در مقام چهل و دوم (42) قرار می‌دهند که در خور و شایسته ملتی متمدن باسابقه درخشانِ علمی و تاریخی نمی‌باشد. در این رده‌بندی کشورها آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس، فرانسه، چین، ایتالیا و کانادا رتبه‌های اول تا هشتم را دارا هستند. البته لازم به توضیح است، در چند سال اخیر جهش بزرگی در زمینه انتشار مقالات علمی صورت‌گرفته است که امیدواریم به تولید ثروت و حل مشکلاتی مملکتی منجر شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که کشورهای پیشرفته جهان سهم عمده‌ای از درآمد ملی خود را صرف تحقیق و پژوهش در علوم زیستی (زیست‌شناسی سلولی و مولکولی، بیوشیمی، پزشکی، کشاورزی، فارماکولوژی) می‌نمایند و رشته‌های فیزیک، شیمی، رایانه، ریاضی و مهندسی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. درصد سهم علوم زیستی در تحقیقات جهانی 57% و علوم فیزیکی (فیزیک، شیمی، ریاضی و مواد) 43% است. این در حالی است که در ایران، علوم زیستی 24% و علوم فیزیکی 43% از کل تحقیقات کشور را دارا هستند. از طرف دیگر در رتبه‌بندی جهانی علوم زیستی ایران حائز رتبة 60 و شیمی حائز رتبة 44 است. این آمار کلی نشان‌دهندة توجه شایان و تلاش جدی کشورهای پیشرفته به علوم زیستی است؛ ولی در کشور ما علوم زیستی و بخصوص زیست‌شناسی رشته‌ای نسبتاً مهجور و ناشناخته است!

درحالی‌که بیشتر مجلات معتبر علمی جهان در زمینه بیولوژی است مانند nature , science , neurobiology , scientist. ولی در کشور ما سهم مجلات علوم زیستی نسبت به علوم فیزیکی بسیار اندک است. آمار ارائه شده نشان‌دهندة ضعف عمده ما و فاصلة زیاد با سایر کشورها است. رسیدن به استانداردهای جهانی نیاز به عزم ملی و حمایت‌های همه‌جانبه مسئولین و کارگزاران از آموزش و تحقیقات دارد. البته در سال‌های اخیر تلاش‌های مفیدی به چشم می‌خورد. تعداد مقالات ایرانیان در مجلات بین‌المللی در فاصلة سال‌های 1375 تا 1382 از 470 مورد به 3200 مورد افزایش‌یافته است که رشدی معادل 7 درصد را نشان می‌دهد. امید می‌رود در سال‌های آینده شاهد جهش علمی در کشور و مخصوصاً در علوم زیستی باشیم.

عوامل مؤثر بر تولید دانش عبارتنداز:

1. جذب دانشمندان توانا در زمینه‌های مختلف پژوهشی (مخصوصاً ایرانیان خارج کشور)، برگزاری همایش‌های علمی، دوره‌های مشترک آموزشی و دعوت از اساتید معتبر.
2. همکاری‌های علمی ملی و بین‌المللی: مثلاً پروژه ژنوم، پروژه شتاب‌دهنده
3. افزایش اطلاعات علمی در کشور: توسعه دانشگاه و مراکز آموزش عالی، دوره‌های بازآموزی، چاپ کتب و نشریات علمی
4. بهبود فضای تعامل بین‌المللی
5. توسعه علوم بین‌رشته‌ای مانند بیوشیمی، بیوفیزیک، بیوشیمی-فیزیک، بیوتکنولوژی: اغلب برندگان جایزه نوبل دانشمندانی هستند که در علوم بین رشته­ای متخصص داشته‌اند. تاریخچه کشف ساختار DNA و پروتئین‌ها این را نشان می‌دهد.
6. تأمین امکانات رفاهی مورد نیاز پژوهشگران
7. بسترسازی و افزایش امکانات مراکز تحقیقاتی

نتیجه‌گیری: برای پیشرفت علمی کشور در زمینة علوم زیستی 3 راهکار پیشنهاد می‌شود.

1-توسعه بیولوژی

2-توسعه شیمی که همکار بیولوژی است.

3-سرمایه‌گذاری دانشگاه­ها در زمینه بیولوژی

شاید نگاهی به گذشته ما را به حرکت وادارد. ما 60 سال از انقلاب اتم عقب ماندیم و هنوز راه به‌جایی نبرده‌ایم. اگر دیر بجنبیم انقلاب ژن را از دست خواهیم داد.