توسعه نیروی انسانی در علوم و فناوریهای شناختی؛ فرصتها، نیازها و چالشها

مقدمه

بدون شک علوم و فناوریهای شناختی در فضای همکاریهای بین بخشی و در تعامل با دیگر دانشهای همگرا مشتمل بر فناوری نانو، فناوری زیستی و فناوری اطلاعات، یکی از منابع اصلی تامین کننده آینده رفاه بشری در هزاره پیش رو خواهد بود. در سالهای اخیر، نیروی انسانی خبره و کارآمد، فراتر از امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، به عنوان مهمترین هسته پیشرفت در علوم و فناوریها شناخته شده است؛ اما متاسفانه، کشور ما در شرایط کنونی، دچار ضعف شدید در نیروی انسانی کیفی در علوم وفناوریهای شناختی است. بر این اساس ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی در صدد است با اتخاذ سیاستهای راهبردی و راهکارهای اجرایی و بر اساس برنامه سه ساله خود (تا انتهای سال 94) شرایط لازم را برای ارتقاء منابع انسانی در این حوزه فراهم آورد. در این مجال کوتاه، ضمن معرفی شرایط کنونی کشور، سیاستها، برنامه‌ها، فرصتها و چالشهای پیش روی ستاد در این رابطه با هدف ایجاد فرصت مشارکت حداکثری برای نخبگان و فعالان علوم شناختی در کشور ارائه خواهد گردید. نظرات و پیشنهادات ارائه شده از سوی تمامی مخاطبین مزید امتنان خواهد بود.

شرایط کنونی کشور

در توصیف شرایط‌‎کنونی نیروی انسانی خبره در حوزه علوم و فناوریهای شناختی در کشور، شاید به کارگیری دو حوزه نقاط قوت و فرصت و نقاط تهدید و ضعف برای طبقه بندی اولیه مناسب باشد:

الف: نقاط قوت / فرصت

1. حضور نیروهای خبره در حوزه‌های همسایه علوم و فناوریهای شناختی: الکترو فیزیولوژی، سایکو فارماکولوژی و رفتارشناسی نمونه های حیوانی کوچک، فناوریهای بایومایکرو الکترونیک، محاسبات، پردازش، مدلسازی و تحلیل داده ها، طراحی نرم افزارها و حوزه های بالینی روانپزشکی و نورولوژی در همسایگی علوم و فناوریهای شناختی، رشد مناسبی در نیروی انسانی داشته‌اند و امکان مهاجرت به فضای همکاری بین بخشی در علوم شناختی را ایجاد می نمایند.
   2- گسترش بازار بر اساس نیاز داخلی: در حوزه‌های بالینی، آموزش شناختی، اقتصاد و مدیریت شناختی، فناوریهای شناختی و ... بازار رو به رشدی در کشور درحال شکل گیری است.

3- رشد روز افزون دانش جهانی و جذابیت رو به گسترش: علوم و فناوریهای شناختی رشدی تصاعدی را در سالهای گذشته تجربه کرده است.تخصیص بودجه‌های کلان و برنامه ریزی دقیق برای گسترش این حوزه در کشورهای جهان توجه متخصصان حوزه‌های همجوار علوم شناختی را به این مهم جلب کرده است. این ماهیت رو به گسترش، فرصتها را برای جذب نیروی انسانی به این حوزه افزایش داده است. همچنین ویژگی ذاتی علوم و فناوریهای شناختی در تلاش برای کسب آگاهی از اسرار وجودی انسان، جذابیت قابل توجهی را برای جذب جوانان به این حوزه فراهم نموده است.
4- تعدد دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته‌های مرتبط در خارج از کشور در سالهای اخیر: جذابیت علوم و فناوریهای شناختی و ماهیت مهاجر‌پذیر آن باعث شده است تعداد زیادی از دانشجویان ایرانی برای ادامه تحصیل در این حوزه، جذب دانشگاههای معتبر بین‌المللی شوند. هدایت این نیروی انسانی بالقوه به سمت مراکز دانشگاهی داخلی می‌تواند فرصت‌های ارزشمندی را در کشور گسترش دهد.

ب: نقاط ضعف/ تهدید

1- کمبود نیروی انسانی خبره و توانمند در طراحی و اجرای پژوهشهای کیفی بین بخشی یا ارائه خدمات شناختی: اساتید و خبرگان رشد یافته در فضای همکاری بین بخشی علوم شناختی با تخصص مرکزی در حوزه هایی نظیر نقشه برداری مغزی، نوروسایکولوژی بالینی، نورولوژی شناختی، آموزش و پرورش شناختی و.... در کشور اندک می‌باشند.
2- تعدد سازمانهای دخیل در توسعه نیروی انسانی مربوط و عدم هماهنگی بین بخشی بین آنها: وزارتین علوم و بهداشت، سازمان بهزیستی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت دفاع، سازمان نظام روانشناسی و .... هر کدام در بخشی از سیاستهای توسعه نیروی انسانی در علوم شناختی دخیل هستند؛ بدون آنکه قبل از تشکیل ستاد، هماهنگی و نقشه کلانی در این میان وجود داشته باشد.
3- نبود یک نقشه جامع از نیازها و اهداف توسعه نیروی انسانی و بازارهای هدف: معدود رشته های دکترا و کارشناسی ارشد ایجاد شده در این حوزه در یک نقشه جامع و آینده نگر و معطوف به بازاهای هدف جایابی نشده اند.
4- درگیری حرفه‌ای ناتوان کننده در نیروهای کیفی محدود موجود: معدود افراد توانمند در این حوزه آنچنان در پیچ و خم گرفتاریهای روزمره در محیطهای دانشگاهی و خدماتی درگیر میباشند که نه امکانی برای مهاجرت در حوزه های جدید و گشودن افقهای نو می‌یابند و نه فرصت کافی برای تربیت نیروهای خبره جوان و اجرای پروژه های کیفی چند حوزه ای پیدا می‌نمایند.

سیاستهای کلان ستاد توسعه علوم و فناوریهای شناختی

ارتقاء سریع نیروهای انسانی کیفی با تاکید بر فرصتهای بالقوه موجود از مهمترین اولویتهای ستاد در توسعه علوم و فناوریهای شناختی میباشد. بر این اساس اتخاذ سیاستهای اصولی زیر، مد نظر میباشد:

1- برنامه ریزی فعال و آینده نگر برای اجرای اقدامات کوچک عمیق و موثر بر مبنای نیاز بازار
2- تعامل سازنده و به کارگیری فعال سازوکارهای موجود در وزارتین بهداشت و علوم با پرهیز از موازی کاری و تصدی گری
3- احصاء مستمر و رصد مداوم نیازهای نیروی انسانی در فضای ملی و منطقه ای در تعامل با جمع نخبگان داخلی و بین‌المللی 
4- شروع به جذب اولیه و علاقمند سازی نیروهای انسانی از دبیرستانها در مقاطع کارشناسی
5- قرار دادن تمرکز اصلی سرمایه گذاری نیروی انسانی بر دانشجویان دکترا، اساتید جوان و اساتید مبرزی که توان ایجاد هسته‌های کاری چند حوزه‌ای را جهت تجمیع و مهاجرت دادن نخبگان از حوزه‌های مجاور به علوم و فناوریهای شناختی دارا باشند.
6- آینده نگری در ایجاد فرصتهای به کارگیری نیروی انسانی تربیت شده با توجه و اتکا به بازار خصوصی داخلی خدمات شناختی با رصد مداوم بازار بین المللی گروه آموزش، ترویج و توسعه منابع انسانی ستاد در تعامل با دیگر گروههای فعال ستاد و جمع نخبگان کشور امیدوار است تا انتهای برنامه سه ساله اول ستاد، با دستیابی به اهداف مندرج در برنامه سه ساله و ریز برنامه های اضافه شده در ماههای اخیر بتواند گامهای موثر در توسعه منابع انسانی و ایجاد زیر ساختهای لازم برای رشد این دانش بردارد. در مقالات بعدی، به معرفی اقدامات عملیاتی ستاد با توجه به فرصتها و تهدیدها و بر مبنای سیاستهای کلان ذکر شده، خواهیم پرداخت.

مؤسسات آموزشی و پژوهشی فعال در زمینه علوم و فناوری‌های شناختی

با توجه به رویکرد بین‌‌رشته‌ای در علوم و فناوری‌های شناختی، لیستی از مؤسسات پژوهشی و آموزشی مرتبط با این حوزه به ترتیب حروف الفبا در این صفحه ارائه گردیده است. از مؤسسات و یا گروه‌های پژوهشی مرتبط با علوم و فناوری‌های شناختی که در این لیست اسامی آنها ذکر نشده است خواهشمند است اطلاعات مربوطه را در اختیار دفتر پژوهش ستاد قرار دهند.

 

نام مؤسسه	دانشکده/ مرکز	گروه های مرتبط	تارنمای جهانی
پژوهشکده علوم شناختی	پژوهشکده علوم شناختی	علوم اعصاب شناختی	www.iricss.org
پژوهشگاه دانشهای بنیادی	پژوهشکده علوم شناختی	-	http://scs.ipm.ac.ir/
دانشگاه تبریز	دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی	گروه روان‌شناسی	http://www.tabrizu.ac.ir/faculties/tarbiyati/index.htm
دانشگاه تربیت مدرس	دانشکده پزشکی	گروه فیزیولوژی	http://www.modares.ac.ir/Schools/med/grp/phy
دانشگاه تهران	دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر	گروه مهندسی پزشکی	http://eng.ut.ac.ir/fa/ece
دانشگاه تهران	دانشکده روانشناسی	مؤسسه روان‌شناسی و علوم تربیتی	http://psyedu.ut.ac.ir/
دانشگاه سمنان	دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی	گروه روان شناسی	http://psy.semnan.ac.ir
دانشگاه شهید بهشتی	پژوهشکده علوم شناختی و مغز	مدلسازی شناختی	http://www.sbu.ac.ir/Default.aspx?tabid=6102
دانشگاه شهید بهشتی	دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی	گروه روانشناسی	http://fep.sbu.ac.ir/
دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک)	دانشکده مهندسی پزشکی	گروه بیوالکتریک	http://ele.aut.ac.ir/index.php?pid=1
دانشگاه علم و صنعت	پژوهشکده مهندسی فناوری  عصبی		http://www.iust.ac.ir/index.php?si
دانشگاه علم و صنعت	داشکده مهندسی برق	مهندسی پزشکی	http://www.iust.ac.ir/index.php?site=intc
دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی	دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی	گروه روانشناسی بالینی	http://uswr.ac.ir
دانشگاه علوم پزشکی ایران	مرکز تحقیقات سلولی مولکولی		http://www.iums.ac.ir/
دانشگاه علوم پزشکی بقیه	مرکز تحقیقات علوم رفتاری		http://www.bmsu.ac.ir/Services/D
دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز	مرکز تحقیقات سلولی مولکولی		http://www.ajums.ac.ir/HomePag
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی	مرکز تحقیقات علوم اعصاب		http://sbmu.ac.ir/?siteid=182
دانشگاه علوم پزشکی کرمان	مرکز تحقیقات علوم اعصاب		http://www.knrc.ac.ir//

آزمایشگاه های فعال در زمینه علوم و فناوریهای شناختی

در این صفحه اطلاعات آزمایشگاه هایی که تا کنون با ستاد همکاری نموده اند و اطلاعات خود را در اختیار ستاد قرار داده اند لیست شده است. در صورتی که آزمایشگاهی متقاضی ثبت اطلاعات خود در سایت ستاد می باشد می تواند با دفتر پژوهش ستاد تماس حاصل نماید.

دانشگاه علوم پزشکی بهشتی،مرکز تحقیقات علوم اعصاب	مسئول آزمایشگاه	حوزه کاری
Patch Clamp	دکتر فرشته معتمدی	الکتروفیزیولوژی, Patch clamp, استرس، اعتیاد و حافظه و یادگیری
ثبت پتانسیل های میدانی	دکتر فرشته معتمدی	آلزایمر, الکتروفیزیولوژی، Field potential recording
رفتار	دکتر فرشته معتمدی	تستهای رفتاری, یادگیری و حافظه, اعتیاد
نوروبیولوژی	دکتر ژیلا بهزادی	بررسی مسیرهای عصبی, نوروترانسمیترها, آنزیمهای متابولیک
پتانسیل های انگیخته مغزی انسان	دکتر حسین استکی	ثبت پتانسیلهای مغزی
الکتروفیزیولوژی-رفتاری نخستیان	دکتر حسین استکی	بررسی فعالیت نرونهای قشر گیجگاهی تحتانی در میمون
نوروفیزیولوژی	دکتر مهیار جان احمدی	بررسی جنبه های سلولی و ملکولی کانالهای یونی و سیگنالینگ
نورواندوکرینولوژی	دکتر معصومه جرجانی	نورواندوکرینولوژی
رفتاری درد	دکتر معصومه ثابت کسایی	نروفارماکولوژی
رفتاری و الکتروفیزیولوژی درد	دکتر هما مناهجی	مطالعه الکتروفیزیولوژی مسیرهای درد, مدلهای درد
ثبت تک واحدی خارج سلولی	دکتر عباس حق پرست	الکتروفیزیولوژی ,درد و اعتیاد
رفتارشناسی	دکتر فریبا خداقلی	تستهای رفتاری
ثبت تک کانال به روش الحاق به داخل غشای دو لایه لیپیدی	دکتر افسانه الیاسی	الکتروفیزیولوژی, الکتروفارماکولوژی
رفتار	دکتر جمال شمس	تستهای رفتاری,اعتیاد، اضطراب اختلال, استرس
التهاب	دکتر ابوالحسن احمدیانی	التهاب, ایمونولوژی، فارماکولوژی و فیزیولوژی
دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم پزشکی ، گروه فیزیولوژی
صرع	دکترسید جواد میرنجفی زاده	صرع, الکتروفیزیولوژی، Field potential recording
شکل پذیری سیناپسی	دکتر یعقوب فتح الهی	کدگذاری سیناپسی, سازوکارهای مولکولی و سلولی حفظ و نگهداری اطلاعات در مدارهای عصبی هیپوکامپ
الکتروفیزولوژی سلولی	دکتر سعید سمنانیان, دکتر سید جواد میرنجفی زاده	الکتروفیزیولوژی, Patch clamp, بررسی و مطالعه درد و صرع
مطالعه درد	دکتر سعید سمنانیان	الکتروفیزیولوژی ,ثبت تک واحدی In-Vivo و In-vitro
ترمیم در سیستم عصبی	دکتر محمد جوان	ترمیم سیستم عصبی با کمک سلولهای بنیادی درونزاد و برونزاد

پژوهشکده علوم شناختی

 

عنوان آزمایشگاه	مسئول آزمایشگاه	حوزه کاری
علوم اعصاب حیوانی	دکتر محمد رضا زرین دست	نروفارماکولوژی، حافظه، اضطراب، یادگیری و سایر کارکردهای مغزی موش
عصب شناختی	دکتر علی یونسی	تستهای علوم اعصاب شناختی و آزمونهای روان شناختی
الکتروفیزیولوژی حیوانی	دکتر حمیدرضا پوراعتماد	الکتروفیزیولوژی-  تحریک مغزی
دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی	مسئول آزمایشگاه	حوزه کاری
عصب شناختی	گروه روانشناسی	علوم اعصاب شناختی، توانبخشی, مغز وفرهنگ
روانشناسی تجربی	گروه روانشناسی	روانشناسی شناختی
علوم بهزیستی و توانبخشی, گروه روانشناسی بالینی	مسئول آزمایشگاه	حوزه کاری
روانشناسی بالینی	گروه روانشناسی بالینی	روانشناسی شناختی؛ آزمونهای روان شناختی
دانشگاه علم وصنعت ایران، مرکز فناوری عصبی ایران	مسئول آزمایشگاه	حوزه کاری
کنترل سیستم های عصبی عضلانی	دکتر عباس عرفانیان امیدوار	کنترل خارجی سیستم های عصبی-عضلانی
سیستم های واسط مغز- کامپیوتر	دکتر عباس عرفانیان امیدوار	سیستم های واسط مغز-کامپیوتر
مهندسی عصبی	دکتر عباس عرفانیان امیدوار	پروتزهای عصبی کاشتنی